Vergeten gierst moet India’s rijstprobleem oplossen, 'bestand tegen divers klimaat'

Het is niet voedzaam, verspilt schaars water en draagt bij aan klimaatverandering. Toch ligt rijst dagelijks op het bord van de meeste Indiërs. Een eeuwenoud, maar vergeten gewas moet uitkomst bieden: gierst. Op initiatief van India riepen de Verenigde Naties 2023 uit tot het 'Jaar van de Gierst'.

Kuldeep Singh kan eindeloos verschillende gierstsoorten opsommen. Hij staat aan het hoofd van een genenbank in het zuiden van India, waar in een koelopslag de zaden van tienduizenden variaties op alle gierstsoorten worden bewaard. Deze werden in 144 landen verzameld. De collectie dient als een verzekering voor een toekomst met klimaatverandering, nog onbekende ziektes en bevolkingsgroei. Singh straalt wanneer hij vertelt over de kwaliteiten van gierst.

"Vingergierst bijvoorbeeld, is heel rijk in calcium. Geen enkel ander gewas heeft zoveel calcium als dit. En de meeste van deze gierstsoorten zijn bestand tegen een divers klimaat, minder water, hoge temperaturen. Parelgierst is bijvoorbeeld een gewas dat bij temperaturen van meer dan 45 graden kan groeien. Geen enkel gewas kan dat."

Logische vervanger

De genenbank maakt onderdeel uit van het agrarische onderzoeksinstituut voor een droog en tropisch klimaat, ICRISAT, dat met India en de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de VN aan de wereldwijde promotie van gierst werkt. Dr. Jacqueline Hughes is de directeur-generaal.

"Waar water schaars wordt, is gierst een logische vervanger van rijst", zegt zij. "Rijst heeft gemiddeld 2500 liter water per kilo nodig om te groeien. Voor gierst is dat slechts een kwart van die hoeveelheid."

Rijst is bovendien enorm kwetsbaar voor klimaatverandering. Door onder meer stijgende temperaturen, seizoenschommelingen en extreem weer daalt de productie per hectare. Ook draagt rijstproductie bij aan klimaatverandering. Meer dan andere gewassen stoot het methaangas uit. The Economist schreef eerder dit jaar dat rijstproductie twaalf procent van de wereldwijde methaangasuitstoot veroorzaakt en anderhalf procent van alle broeikasgassen, wat vergelijkbaar is met de luchtvaartsector.

In de praktijk is het nogal een uitdaging om rijst te vervangen. Niet alleen in India, maar in heel Azië, waar 90 procent van de rijst in de wereld wordt verbouwd. Decennialang werd dit ook gestimuleerd. In India is rijst een van de voornaamste gewassen die door de overheid worden gesubsidieerd en met gegarandeerde minimumprijzen opgekocht voor het publieke distributiesysteem. Sinds de laatste grote landbouwrevolutie zorgt rijst voor voedselzekerheid.

Heel voedzaam is rijst alleen niet. Hoewel honger bijna niet meer voorkomt, is ondervoeding een groot probleem in India. Rijst draagt bovendien bij aan het relatief veel voorkomen van diabetes in India.

Bevolkingsgroei

Maar met een groeiende bevolking zal de vraag naar rijst als favoriet in de keuken alleen maar toenemen, en alle aan rijst gerelateerde problemen dus ook. Op kleine schaal steunt de overheid al projecten om de vraag naar gierst te stimuleren. Zo ook in de deelstaat Telangana, in een aantal afgelegen dorpen op zo'n zeven uur rijden van de ICRISAT-campus en genenbank. Hier staat gierst op het menu bij kinderopvangcentra, gesponsord door de overheid.

"We zijn in 2017 begonnen met een pilot voor zo'n 5000 vrouwen en kinderen", vertelt Priyanka Durgalla, een wetenschapper bij ICRISAT die bij het project betrokken is. Ook hielp ICRISAT geïnteresseerde boeren overstappen op gierstproductie. "Ondervoeding komt veel voor in deze regio. De resultaten zijn goed. We zien minder ondervoeding, minder groeiachterstand, minder bloedarmoede."

Toch is gierst nog niet populair geworden in de regio. "Bijna niemand verbouwt tegenwoordig nog gierst", zegt een dorpsbewoner, Ganesh. "We hebben geen geld om gierst op de markt te kopen", zegt hij ook. Via de publieke distributie krijgt hij rijst, en doordat gierst nog op kleine schaal wordt verbouwd is het niet goedkoop.

Een kleuterleidster is zich bewust van de gezondheidsvoordelen van gierst, maar zegt het thuis niet voor haar eigen familie te koken. "We koken ander eten. Rijst. Voor gierst heb je een stoomkoker nodig en een gasverbinding. We kunnen gierst niet op een houtfornuis koken. Het smaakt alleen goed als het op gas is gekookt."

Het introduceren van gierst en het veranderen van de eetgewoonten van mensen is een uitdaging, beaamt Durgalla. "Het moet langzaamaan gebeuren."

Toch is het volgens directeur Singh van de genenbank onvermijdelijk dat gierst de wereld gaat veroveren. "Naarmate de temperaturen hoger worden, verplaatsen gewassen voor een gematigd klimaat zich verder naar het noorden. Gewassen zoals gierst zullen meer ruimte gaan innemen in veel regio's, in Europa en veel andere landen in het noordelijke halfrond."