Kissinger, architect van Nixons buitenlandbeleid, vond dat hij met het kwaad moest samenwerken
Henry Kissinger, die gisteren is overleden, was de machtigste adviseur uit de Amerikaanse geschiedenis. Als nationale veiligheidsadviseur (1969-1973) van president Nixon en als minister van Buitenlandse Zaken (1973-1977) zette hij acht jaar lang de Amerikaanse buitenlandse politiek naar zijn hand. Hij was de architect van de detente, de ontspanning in de Koude Oorlog .
Volgens een grap uit 1972 bepaalde hij in feite alles: "Wat denk je dat er gebeurt als Kissinger sterft? Dan wordt Richard Nixon president van de Verenigde Staten."
Dat Kissinger die status kon verwerven, zegt veel over de openheid van de Amerikaanse politieke elite want Kissinger was een complete buitenstaander. Tot 1943 was hij niet eens Amerikaan.
Holocaust
Hij werd in 1923 geboren als zoon van orthodoxe joden in Duitsland. Zijn ouders slaagden er in 1938 dankzij familie in Amerika in om met hun twee zoons naar New York te vluchten. Kissinger veranderde zijn voornaam van Heinz in Henry en kon in 1943 dienst nemen in het Amerikaanse leger en zich laten naturaliseren. Hij vocht in 1944 en 1945 mee bij Aken en in de Ardennen.
Kissinger verloor in de oorlog zijn joodse geloof. De oorlog maakte hem niet kapot, maar sterker en harder. In 1948 schreef hij zijn vader welke les hij had geleerd: "Voor mij bestaan niet slechts goed en fout, maar vele nuances daartussenin. De echte tragiek van het leven ligt niet in keuzes tussen goed en fout, want alleen de meest ongevoelige personen kiezen bewust voor het verkeerde. Echte dilemma's zijn moeilijkheden van de ziel, die grote angsten oproepen."
Volgens zijn biograaf Niall Ferguson is dat een sleutelpassage. Kissinger staat bekend als een cynische realist, die alles geoorloofd achtte wat de Amerikaanse belangen diende, maar volgens Ferguson was hij een idealist die besefte dat hij 'realistisch' met de krachten van het kwaad moest samenwerken om groter kwaad te voorkomen.
Detente
Na zijn terugkeer in de VS studeerde Kissinger geschiedenis. Hij promoveerde op een studie over de internationale verhoudingen in de jaren 1812-1822. Hij zag grote paralellen met de Koude Oorlog. Zoals Engeland in de jaren 1810 tegenover het revolutionaire Frankrijk stond, zo stond de VS tegenover de Sovjet-Unie. Net als Frankrijk destijds wilde de Sovjet-Unie zijn tegenstanders vernietigen. En net als Engeland kon de VS vrede en veiligheid het beste dienen door met de vijand een normale relatie op te bouwen.
Dat idee was de basis voor de ontspanningspolitiek in de Koude Oorlog die Kissinger van 1969 tot 1977 vormgaf. Kissinger probeerde de Sovjet-Unie over te halen zich te gedragen als een normale staat, die meewerkte aan een stabiele internationale orde. Wat het land binnen zijn eigen grenzen deed, moest het zelf weten. Tegen Nixon zei Kissinger zelfs dat het vanuit Amerikaans oogpunt onbelangrijk was hoe de Sovjet-Unie de Joden behandelde. "Ook als ze de Joden in de gaskamers zouden stoppen, is dat geen Amerikaans probleem."
Swinger
Nixon was in 1968 gekozen tot president. Kissinger had steeds gezegd dat hij Nixon verafschuwde en als een gevaar voor de natie zag. Nixon op zijn beurt was antisemiet en had een afkeer van intellectuelen. Het was dan ook een enorme verrassing dat Nixon juist Kissinger benoemde tot zijn Nationale veiligheidsadviseur.
In die positie stelde Kissinger de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie volkomen in de schaduw. Kissinger genoot met volle teugen van de macht. Hij kreeg de reputatie van een James Bond-achtige 'swinger' die zich voortdurend omringde met actrices en andere mooie vrouwen. "Macht is het ultieme afrodisiacum", zei hij daarover.
Vietnamoorlog
Het meest acute probleem waarmee Kissinger en Nixon te maken kregen was de Vietnamoorlog. Kissinger had in 1965 al vastgesteld dat deze oorlog niet te winnen was. Nixon en hij besloten dat de VS zich uit Vietnam zou terugtrekken, maar wilden ook een nederlaag voorkomen, want anders zou het vertrouwen in de VS in de hele wereld worden ondermijnd.
Ze streefden naar peace with honor. Het communistische Noord-Vietnam moest akkoord gaan met een vredesregeling die het door de VS gesteunde Zuid-Vietnamese regime levenskansen bood. Om dat te bereiken begonnen Nixon en Kissinger met de geleidelijke terugtrekking van de Amerikaanse troepen, terwijl ze tegelijk Noord-Vietnam onder druk zetten met bombardementen en Zuid-Vietnam volstopten met geld en wapens.
Nobelprijs
Kissinger onderhandelde in het diepste geheim met de Noord-Vietnamezen. Omdat dat niet opschoot, breidden Nixon en Kissinger de oorlog, eveneens in het geheim, uit naar Laos en Cambodja. Deze landen werden gebombardeerd om de routes te vernietigen die de communisten gebruikten om wapens en strijders naar Zuid-Vietnam te smokkelen.
Toen ook dat niet hielp, probeerde Kissinger de financiers van Noord-Vietnam, de Sovjet-Unie en China, te bewerken. Dat bracht enige beweging en nadat de Amerikanen met Kerstmis 1972 de zwaarste bombardementen op Noord-Vietnam uit de hele oorlog hadden uitgevoerd, sloten de VS en Noord-Vietnam in 1973 vrede. Kissinger kreeg er de Nobelprijs voor, maar ondanks het vertrek van de Amerikaanse troepen ging het vechten in Vietnam door. Twee jaar later liepen de communisten heel Vietnam onder de voet. De reputatie van de VS had alsnog grote schade geleden.
Een overzicht van het leven van Henry Kissinger:
SALT
In zijn contacten met de Sovjetleiders haalde Kissinger betere resultaten. Zijn belangrijkste succes was het SALT-akkoord dat de VS en de Sovjet-Unie in 1972 na lange onderhandelingen sloten. Ze spraken af het aantal nucleaire langeafstandsraketten te bevriezen.
Tegenover de Sovjet-Unie hanteerde Kissinger zowel de 'carrot' als de 'stick', ofwel beloftes en dreigingen. Tot de carrots hoorde economische hulp, zoals de levering van graan en technische knowhow; een stick was de toenadering tot communistisch China, dat zich had ontwikkeld van een bondgenoot tot een doodsvijand van de Sovjet-Unie.
Nixon in China
China verkeerde bij het aantreden van Nixon en Kissinger in een volkomen isolement. Kissinger zocht vanaf het begin mogelijkheden een relatie met maoïstisch China aan te gaan.
In juli 1971 ging Kissinger in het geheim naar Peking om een bezoek van Nixon voor te bereiden; ook het ministerie van Buitenlandse Zaken werd niet op de hoogte gebracht.
Kissinger stelde zich in Peking beleefd en welwillend op en beloofde zijn gastheren de Chinese zetel in de VN-Veiligheidsraad, die sinds 1945 werd ingenomen door Taiwan. Hij zelf kreeg geen enkele belofte terug en liet zich allerlei beledigingen welgevallen. Aan Nixon meldde hij dat de Chinese leiders verschrikkelijk waren, maar in de buitenlandse politiek deed dat er niet toe: als er maar zaken gedaan konden worden. Kort daarna kondigde Nixon aan dat hij naar Peking zou gaan. Kissinger beloonde zichzelf die avond met een fles wijn van 600 dollar.
Watergate
Nixon en Kissinger werden door Mao ontvangen als gezanten die eer kwamen betonen aan de keizer. Na afloop zei Mao dat hij Nixon een geschikte kerel vond, maar Kissinger een raar mannetje. Concreet werd er nauwelijks iets bereikt, maar publicitair was het bezoek een enorm succes, dat bijdroeg aan Nixons herverkiezing, later dat jaar.
Nixons tweede termijn werd overschaduwd door de Watergate-affaire, die hem in 1974 tot aftreden dwong. Politiek was hij in 1973 al verlamd, waardoor Kissinger nog nadrukkelijker de leiding kreeg over de Amerikaanse buitenlandse politiek.
Jom Kipoeroorlog
In oktober 1973 kwam de zwaarste test voor de detente toen de Sovjetbondgenoten Syrië en Egypte Israël aanvielen.
Twee weken na het begin van de oorlog werd onder druk van de VS en de Sovjet-Unie een staakt-het-vuren afgesproken. Al direct bleek dat de partijen zich hier niet aan hielden. De Sovjet-Unie dreigde Israël en de VS daarop met een militaire interventie. Nixon was niet in staat tot een adequate reactie omdat hij dronken was. Kissinger besloot daarom eigenhandig de Amerikaanse strijdkrachten in verhoogde staat van paraatheid te brengen en in naam van Nixon te dreigen met Amerikaans militair ingrijpen.
De dreiging met een derde wereldoorlog had succes: de wapenstilstand werd vanaf dat moment nageleefd. Door bemiddeling van Kissinger gingen Egypte en Israël voor het eerst met elkaar praten en besloot Israël veroverd gebied op te geven in ruil voor vrede. Het leidde in 1979 tot vrede tussen Israël en Egypte. Later is wel gezegd dat Kissinger beter de Nobelprijs voor zijn Midden-Oostenpolitiek had kunnen krijgen dan voor zijn Vietnam-politiek.
Ideologisch
Na Nixons aftreden bleef Kissinger minister onder Ford, maar toen de Democraat Jimmy Carter in 1977 het Witte Huis betrok was het met Kissingers macht gedaan. Carter maakte een eind aan de realpolitiek en de detente en hervatte de Koude Oorlog.
Ook onder Carters opvolger Reagan, die nog meer dan Carter de ideologische strijd met de Sovjet-Unie aanging, was voor de realist Kissinger geen plaats.
Tot op hoge leeftijd gold Kissingers woord als gezaghebbend. Hij zat deftige commissies voor, hield lezingen, gaf adviezen en schreef artikelen en boeken. Maar echte invloed op het beleid had hij niet meer. Kissingers realistische benadering van de buitenlandse politiek strookte daarvoor te slecht met de ideologisch gedreven politiek van de Republikeinen.
