Oranje terug in Algarve, waar het in 2004 (voor even) het penaltytrauma overwon

• Thierry Boon

  redacteur Nederlands elftal in Portugal

Het had niet veel gescheeld of Edwin van der Sar had aan de Avenida Euro 2004 in Faro zijn Oranje-handschoenen aan de wilgen gehangen. Bijna twintig jaar later is het Nederlands elftal terug in Estádio Algarve.

Tegenwoordig maken blaffende zwerfhonden en duizenden zonnepanelen de dienst uit rondom het stadion. Verder is er weinig veranderd. Tijdens het EK van 2004 lag het stadion in the middle of nowhere en dat is nog steeds zo.

Toch ademt de Portugese grond Nederlandse voetbalhistorie. "Deze moest gewoon. Anders was het na 88 interlands mooi geweest", klinkt het rond middernacht op de zwoele zaterdagavond van 26 juni 2004 uit de mond van Van der Sar.

In de dagen voor het duel in de Algarve broeit het rondom het Nederlands elftal. Na 'de slechtste wissel ooit' heeft het Oranje van Dick Advocaat ternauwernood de groepsfase van het EK overleefd. Het chagrijn rondom de ploeg is groot, de kritiek in de pers niet mals.

Tegenstander in de kwartfinales is Zweden, dat met Fredrik Ljungberg, Zlatan Ibrahimović en Henrik Larsson uitstekende spelers heeft. Toch is Oranje, met Edgar Davids, Ruud van Nistelrooij en Clarence Seedorf in de gelederen, favoriet.

In tegenstelling tot Zweden oefent het Nederlands elftal in aanloop naar de wedstrijd niet uitgebreid op strafschoppen. Van der Sar vraagt aan Pierre van Hooijdonk en Boudewijn Zenden of ze aan het eind van de laatste training allebei een penalty willen nemen.

De doelman pakt ze allebei. Later blijkt dat Van der Sar aan zijn medespelers heeft gevraagd om de bal naar de rechterhoek te schieten en aan psychologische oorlogsvoering doet. "Ik wist dat iemand zou filmen."

Cd-rom met beelden

Het is 2004. De discussie of een strafschoppenserie een loterij is, is weliswaar altijd actueel, maar ook negentien jaar jonger dan nu. Net zoals de technische ontwikkelingen. In de staf van Oranje zit een video-analist, maar in die tijd is het nog een stuk moeilijker om aan beelden te komen.

"Via verschillende televisiestations probeerden wij aan zo veel mogelijk beelden van Zweedse strafschoppennemers te komen", legt oud-Oranje-doelman en toenmalig keeperstrainer Joop Hiele uit.

Dat lukt. "We hebben alles wat we konden vinden op een cd-rom laten zetten en aan onze keepers gegeven. Ze mochten zelf bepalen wat ze ermee deden", aldus Hiele.

De oud-Feyenoorder, die tegenwoordig werkt op een middelbare school en docent is bij de KNVB, doet een beroep op de professionaliteit van Ronald Waterreus, Sander Westerveld en Van der Sar.

"Ik weet tot op de dag van vandaag niet of Van der Sar de beelden heeft bekeken. Ik heb gezegd: wij leveren dingen aan en we gaan ervan uit dat jullie als profs er je voordeel mee doen."

Penaltytrauma

Ondanks grote kansen over en weer is er die avond in Faro na honderdtwintig minuten voetbal niet gescoord. Nederland-Zweden eindigt zoals het is begonnen: nul tegen nul.

En dus komt het aan op penalty's. Die verdraaide penalty's, die Oranje in 1992 (halve finale EK tegen Denemarken), 1996 (kwartfinale EK tegen Frankrijk) 1998 (halve finale WK tegen Brazilië) en in 2000 (halve finale EK in eigen land tegen Italië) al fataal werden.

De laatste drie series stond Van der Sar onder de lat. Van de dertien strafschoppen die hij te verwerken kreeg, pakte de doelman er slechts één. Niet alleen Nederland had een penaltytrauma, ook Van der Sar kampte met pijnlijke herinneringen.

Als op de wedstrijddag zijn zesjarige zoontje Joe in al zijn vrolijkheid tegen zijn vader zegt dat hij die avond wel zin heeft in penalty's, wuift vader Edwin dat maar snel weg. Niet wetende dat hij een paar uur later de grote man zal worden.

Voor het toeziend oog van ruim 30.000 fans in Faro en miljoenen kijkers over heel de wereld stopt Van der Sar de strafschop van de Zweed Olof Mellberg. De piepjonge Arjen Robben klaart daarna de klus. Oranje is door.

"Alle ervaringen van de afgelopen jaren neem je mee. Ook van slechte ervaringen leer je. Ik zat echt in een trance en wist dat we zouden winnen. Dat heeft gewerkt", stelt Van der Sar na afloop.

"Hij was uitbundiger dan ooit", weet keeperstrainer Hiele nog. "In de media worden dingen vaak opgeblazen en dat heeft toch wel impact. Maar of Van der Sar die strafschop had gepakt of niet, ik denk dat hij genoeg heeft betekend voor het Nederlandse voetbal."

EK-droom spat uiteen

De interlandcarrière van Van der Sar gaat in ieder geval na die avond in Faro nog even door. "Nu we dit hebben overwonnen, gaan we het doen ook", is hij vol bravoure over een eventuele Europese titel.

Die droom spat vier dagen later uiteen, als het Nederlands elftal in Lissabon met 2-1 verliest van gastland Portugal. Van der Sar keept uiteindelijk 130 interlands voor Oranje, waarmee hij lang recordhouder is. Totdat Wesley Sneijder hem in 2017 voorbijgaat.

Er is inmiddels alweer een nieuw penaltysyndroom. Op de laatste twee WK's waarop Nederland actief was, werd het uitgeschakeld na strafschoppen. Beide keren door Argentinië. Maar geen zwerfhond in Faro die daar wakker van ligt.