Herdenking Kristallnacht extra beladen door oorlog: 'Nog nooit zoveel aanmeldingen'

De oorlog tussen Israël en Hamas maakt ook in Nederland veel los. Betrokken instanties zeggen dat sommige moslims en Joden in Nederland zich onveiliger voelen sinds het uitbreken van de oorlog, en de actuele situatie heeft ook zijn uitwerking op de herdenkingen van Kristallnacht, vandaag 85 jaar geleden. Op sommige plaatsen is de belangstelling groter dan ooit, op andere plekken wordt het programma juist (deels) geschrapt.

De Nationale Kristallnachtherdenking is vanavond in de Portugese Synagoge in Amsterdam. Daar is de belangstelling enorm. "Het aantal aanmeldingen is nog nooit zo groot geweest. Helaas konden we niet meer mensen toelaten", zegt Dave Heilbron, ceremoniemeester bij de herdenking. "Er zijn 850 zitplaatsen, we hebben echt 'nee' moeten verkopen. Vanwege de veiligheid kun je mensen niet laten staan."

Heilbron merkt dat de oorlog tussen Israël en Hamas een grote invloed heeft. "Mensen zijn enorm betrokken. Ze willen de Joodse Nederlanders steunen in deze tijd van dreigingen en oorlog."

Ook de komst van vicepremier Kaag speelt een rol, aldus Heilbron. "We hebben haar maanden geleden al uitgenodigd. Deels omdat ze vicepremier is, maar ook vanwege haar persoonlijke situatie, met de bedreigingen aan haar adres en haar man die Palestijns is. Dat onderwerp is nu alleen maar urgenter geworden."

De ambassadeurs van Israël en de VS zullen ook bij de herdenking aanwezig zijn. "In eerste instantie zou de Israëlische ambassadeur niet spreken, maar dat gaat vanwege de situatie toch gebeuren."

De beveiliging is dan ook flink opgeschroefd. "Iedereen die zich heeft aangemeld is gecontroleerd. De marechaussee en politie zullen ook aanwezig zijn."

Ook in andere steden zijn er vanavond herdenkingen. Voor de herdenking in het Vrijheidsmuseum Groesbeek is duidelijk meer animo dan in andere jaren, aldus museumdirecteur Wiel Lenders. "De afgelopen twintig jaar was er altijd veel belangstelling voor deze herdenking, maar dit jaar was de zaal in twee dagen uitverkocht. Je merkt dat de actuele situatie mensen beweegt."

"De dramatische gebeurtenissen in het Midden-Oosten nu en de Holocaustgeschiedenis van toen zijn totaal onvergelijkbaar", benadrukt Lenders. "Het moet nu alleen gaan over Kristallnacht. Over een paar weken willen we een debat houden over de actuele situatie en mogelijke vreedzame oplossingen. Ook daar zullen veel mensen op afkomen."

In het Vrijheidsmuseum is journalist Frits Barend vanavond hoofdgast en spreker. Hij werd in 1947 geboren in een Joods gezin en zal het verhaal vertellen van zijn familie tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Raadsleden bij herdenking in Utrecht

In Utrecht is vanavond een herdenking bij het Joods monument. Ook daar merkt de organisatie dat de belangstelling is toegenomen. "Ik word er vaker over aangesproken dan in voorgaande jaren", zegt organisator Joop Spoor, voorzitter van het Utrechts Beraad Kerk en Israël. "Het is natuurlijk wel de vraag hoeveel mensen er daadwerkelijk komen, maar zeker vanuit de Joodse gemeenschap verwacht ik een grotere opkomst."

Ook buiten de gemeenschap staat het onderwerp vanwege de actualiteit nadrukkelijker op de agenda. "De gemeente heeft gebeld en er zullen ook raadsleden aanwezig zijn, dat was bij de vorige edities niet zo."

Sommige programma's aangepast

In andere steden is het programma juist aangepast vanwege de oorlog. In Breda duurde het programma rondom de Kristallnachtherdenking dit jaar voor het eerst vier dagen in plaats van één. De herdenking die vanavond gepland was bij het Joods Monument in het Wilhelminapark gaat niet door.

De herdenking was georganiseerd door de Joodse gemeenschap. "Zij hebben laten weten zich niet prettig te voelen bij het herdenkmoment in het park, en daarom is besloten het te annuleren", zei Paul Kools van de organisatie van het hele programma tegen lokale media. "Ik wil benadrukken dat er geen verdere aanleiding zoals concrete dreiging is."

In Groningen werd een stille tocht voorafgaand aan de Kristallnachtherdenking afgeblazen vanwege de situatie in het Midden-Oosten. "We willen voorkomen dat mensen deze stille tocht aanzien voor een demonstratie, dat is het juist niet", zei directeur Geert Volders van de Stichting Folkingestraat Synagoge, die de herdenking organiseert.

De herdenking ging afgelopen zondag wel door in de Synagoge Groningen. Er was onder meer een lezing van Manja Pach, die als dochter van een kampoverlevende de grondlegger is van Herinneringscentrum Kamp Westerbork en medeoprichter van het Etty Hillesum Centrum.