Nooit bezorgde liefdesbrieven na 265 jaar alsnog geopend

Ze waren bedoeld voor Franse zeemannen, maar zouden nooit hun doel bereiken: meer dan honderd brieven, vooral afkomstig van hun verloofdes en vrouwen, maar er zitten ook brieven van ouders en andere familieleden bij. Brieven uit 1757 en 1758, vol verlangen, liefde en verdriet. Ze reisden van haven tot haven om de zeemannen te bereiken, maar die waren inmiddels gevangen genomen door de Britten.

"Ik ben je voor altijd trouwe vrouw. Slaap lekker, mijn lieve vriend", staat in een van de brieven. "Ik kan niet wachten om je te bezitten", schrijft een vrouw. En een derde, vermanend: "Doe de groeten aan Varin [een scheepsmaat], ik hoor alleen over je van zijn vrouw". Delen van de brieven zijn opgenomen in een artikel dat is gepubliceerd in het Franse blad Annales Histoire, Sciences Sociales.

De historicus Renaud Morieux deed onderzoek naar krijgsgevangenen in de Engels-Franse oorlog, ook wel de Bourbon-oorlog genoemd, in de jaren 1778-1783. Drie pakketjes brieven in het archief van Cambridge University, bijeengehouden door een lintje, prikkelden zijn nieuwsgierigheid. De brieven waren verzegeld, Morieux was dus de eerste die ze las. Dat maakte het lezen ervan tot een emotionele zaak, vertelt hij.

Hij trof universele menselijke ervaringen aan die ook vandaag nog vertrouwd aanvoelen. "Ik zou de hele avond wel aan je kunnen schrijven, [...] ik denk dat het nu tijd wordt om te gaan slapen." Of een verontwaardigde brief van een moeder: "Je noemt in je brieven nooit je vader. Dat doet me erg veel pijn. Vergeet je vader niet, de volgende keer dat je me schrijft".

Samen schrijven en lezen

Een groot deel van de brieven werd niet door de afzender zelf geschreven, maar door een schrijver die het voor de afzender deed. Het grootste deel van de Franse bevolking was destijds analfabeet. Het kon zomaar gebeuren dat aan het einde van de brief "De schrijver groet u" te lezen was. Sommige brieven van verschillende afzenders waren in hetzelfde handschrift geschreven, en brieven van dezelfde afzender juist in verschillende handschriften.

Niet alleen bij het schrijven waren meerdere mensen betrokken, ook bij het lezen - de brieven moesten immers worden voorgelezen. "Ik noem dat een vorm van collectief schrijven en lezen", vertelt Morieux. "Het was in die tijd de norm dat een brief rond de geadresseerde circuleerde." Daardoor kun je moeilijk zeggen dat de brieven een vorm van private communicatie waren. "Ze zijn iets tussen openbaar en privé."

Tijdens de Bourbon-oorlog beschikten de Fransen over zeer goede schepen, maar de kwaliteit van de bemanning liet te wensen over. De Britten maakten daar slim gebruik van en wisten meer dan 60.000 Fransen gevangen te nemen. "Deze brieven laten zien hoe mensen collectief met uitdagingen omgaan", zegt Morieux. "Tegenwoordig zouden we het ongemakkelijk vinden om een brief aan een verloofde te schrijven, wetende dat moeders, zussen, ooms en buren mee zouden lezen."

Kun je het dan eigenlijk nog wel liefdesbrieven noemen? "Dat hangt ervan af hoe je 'liefde' definieert", vindt Morieux, die zelf een ruime definitie hanteert. "Brieven van zussen en moeders drukken ook gevoelens van liefde, pijn en angst uit. En ik zie ook geen reden om brieven van vaders aan hun zonen niet te beschouwen als liefdesbrieven."

Afstammelingen

Heeft hij eigenlijk geprobeerd om afstammelingen van de aangeschreven zeemannen te vinden? Het moet toch bijzonder zijn om een brief te lezen gericht aan zo'n verre voorouder. "Nee, maar ik heb wel een aantal genealogische websites gebruikt en een aantal nakomelingen gevonden", zegt hij. "Misschien dat die contact zoeken als het artikel verschijnt."