'Baanbrekende' studie: ook dieren hebben verbeeldingskracht

Dieren beschikken net als mensen over verbeeldingskracht, hebben Amerikaanse onderzoekers aangetoond in een nieuwe studie. Ze ontdekten dat door ratten los te laten in een virtuele omgeving, en tegelijkertijd te kijken wat er in hun brein gebeurde met behulp van een brein-computerinterface.

Het bleek dat de diertjes in staat waren om te denken aan spullen en plekken die op dat moment niet aanwezig waren in hun omgeving. De ratten gebruikten hun gedachten om zich voor te stellen dat ze naar een bepaalde locatie liepen of iets naar een bepaalde plek brachten, terwijl ze dat op dat moment helemaal niet deden. Dat konden ze secondenlang volhouden, net als mensen.

De hersenactiviteit van de knaagdieren was vergelijkbaar met die van mensen als ze aan plekken of ervaringen denken. Die activiteit speelt zich af in het gebied dat verantwoordelijk is voor het ruimtelijke geheugen, de hippocampus. De ratten waren in het experiment in staat om dat hersengebied vrijwillig te activeren, om zo te kunnen denken aan plekken waar ze op dat moment niet waren.

Dat vermogen is niet alleen van belang voor herinneringen, maar ook om je een beeld van de toekomst te kunnen vormen. Het is dus een vorm van verbeelding, zeggen de onderzoekers. "Je iets kunnen voorstellen is een van de opmerkelijke dingen die mensen kunnen", zegt onderzoeker Albert Lee over de studie. "We hebben nu ontdekt dat dieren het ook kunnen, en dat we dat kunnen bestuderen." De wetenschappers hebben hun resultaten gepubliceerd in het blad Science.

"Het onderzoek is innovatief, ingenieus en zonder twijfel baanbrekend", zegt Annabelle Dufourcq van de Radboud Universiteit, zelf niet betrokken bij de studie. Het laat in haar ogen zien dat de verbeelding bij de dieren een vrijwillig proces is: het gaat om doelgerichte hersenactiviteit, geen toevallige activiteit die meer weg heeft van een droom.

Zelf onderzoekt Dufourcq als filosoof de fantasierijke vermogens van dieren, waar ze vorig jaar de Radboud Science Award voor ontving. In het gedrag van dieren had ze al veel aanwijzingen gevonden voor dierfantasie, maar hard wetenschappelijk bewijs daarvoor ontbrak tot dusver. "Deze studie laat zien dat de verbeelding doelbewust en doelgericht is."

Empathie en zelfherkenning

Veel eigenschappen die tot voor kort als uniek menselijk golden, blijken ook bij dieren voor te komen. Apen bleken in staat om morele afwegingen te maken, en veel dieren kunnen zich inleven in de gevoelens van soortgenoten. Een paar jaar geleden bleek zelfs dat kleine poetslipvisjes zichzelf kunnen herkennen in de spiegel.

Fantasie en verbeelding zijn ook eigenschappen die veelal als typisch menselijk gelden. Wat Dufourcq indrukwekkend vindt aan de nieuwe studie, is dat het gaat om een 'rijke' vorm van verbeelding. "De onderzoekers beperkten zich niet tot de verbeelding van een mentaal plaatje, maar onderzochten het verband tussen de representatie, creativiteit, virtuele bewegingen en hoe de ratten die aanstuurden."

Prothesen aansturen

De onderzoekers zelf voorzien ook praktische toepassingen van de ontdekking. De in de studie gebruikte brein-computerinterface wordt steeds vaker toegepast om prothesen aan te sturen, zoals in het geval van de verlamde Nederlander Gert-Jan Oskam. Ze hopen dat de nieuwe kennis over de hippocampus daar verder aan bij kan dragen.