Zeker 965 locaties besmet met blauwtong, vaccin nog niet binnen bereik

• Francien Yntema

  Redacteur binnenland

Het blauwtongvirus is op 965 locaties in Nederland vastgesteld. Het virus werd hier een maand geleden ontdekt en wordt door knutten (kleine muggen) overgedragen. Het kan herkauwers zoals koeien, schapen en geiten ziek maken en vooral schapen worden hard getroffen. Een deel van de besmette dieren sterft. De enige uitweg is een vaccin, zeggen deskundigen. Maar dat is nog niet binnen bereik.

"Het is één bak ellende", zegt hobbyboer Co de Wildt uit Zuidoostbeemster. Hij had 40 fokschapen en een aantal jonge dieren. "De schapen die niet meer kunnen eten proberen we op allerlei manieren te helpen. Ik maak zelfs een mengsel met geklutst ei, suiker en koffie om maar te zorgen dat ze iets binnen krijgen. En ik heb van dat 'astronautenvoer' gekocht dat eigenlijk voor mensen is die lastig kunnen eten. Maar veel dieren redden het helaas niet. Je staat zo machteloos in deze situatie."

Vooruitzicht somber

Het vooruitzicht voor de komende maanden is somber. De eerste meldingen van het virus kwamen uit Midden-Nederland, maar "de kans is reëel dat heel Nederland al voor de winter besmet is en anders zal na de winter opnieuw verspreiding plaatsvinden", schreef minister Adema voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) aan de Tweede Kamer, op basis van expertadvies. De komende tijd zullen er dus nog veel meer dieren ziek worden en sterven.

Co de Wildt zag de afgelopen weken tien schapen doodgaan aan de ziekte:

"Vaccineren is de enige uitweg," zegt Gerdien van Schaik, veterinair epidemioloog en vicevoorzitter van de deskundigengroep dierziekten die minister Adema adviseert over uitbraken van dierziekten. "De eerste uitbraak van blauwtong in Nederland duurde van 2006 tot 2009 en stopte door vaccinatie. De uitbraak dooft uit als zo'n 80 procent van de herkauwers afweer heeft."

Het vaccin dat de vorige uitbraak stopte, biedt nu geen soelaas. "Er bestaan meer dan dertig verschillende typen van het blauwtongvirus", zegt viroloog Piet van Rijn van Wageningen Bioveterinary Research, die het ministerie mede adviseert. "Bij de vorige uitbraak ging het om het zogeheten serotype 8. Nu hebben we te maken met serotype 3. Er is geen vaccin op de Europese markt dat daartegen beschermt."

Veilig en werkzaam

Het ministerie "zit bovenop" mogelijke vaccins, zei Adema dinsdag tijdens het vragenuurtje in de Tweede Kamer. In Zuid-Afrika is bijvoorbeeld een vaccin in ontwikkeling dat tegen type 3 zou beschermen en het ministerie heeft daar gegevens over opgevraagd bij de fabrikant.

Het bureau diergeneesmiddelen zal die informatie op verzoek van het ministerie beoordelen. "Op dit moment zijn we druk bezig om onze risico-inschatting te maken", zegt een woordvoerder. Experts beoordelen daarbij de kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid van het vaccin.

Viroloog Van Rijn heeft nog veel vragen. "Het zou gaan om een vaccin met 11 onschadelijk gemaakte serotypes van het virus. Hebben ze goed aangetoond dat geen van die 11 types meer in staat is om dieren ziek te maken? En is bewezen dat het vaccin niet vervuild is met andere ziekmakende virussen? Je moet geen nieuwe problemen in huis halen."

Van eigen bodem

Het ministerie kijkt ook naar opties van eigen bodem. Het heeft contact gezocht met drie Nederlandse bedrijven die diervaccins ontwikkelen, meldt een woordvoerder. Het zijn de bedrijven MSD Animal Health, Boehringer Ingelheim en Zoetis.

Als er een vaccin beschikbaar is, kunnen dierenartsen dat waarschijnlijk via de reguliere route bij de groothandel bestellen, zegt veterinair epidemioloog Van Schaik. "Er zijn aandoeningen waartegen dierenartsen de herkauwers van hun klanten vaccineren, dus een vaccin tegen blauwtong zou via dezelfde route kunnen worden toegediend."

In het ideale geval zou je dieren preventief vaccineren tegen álle mogelijke varianten van blauwtong, zegt viroloog Van Rijn, die aan zo'n universeel vaccin werkt. "Voordat blauwtong hier in 2006 opdook, dachten we dat de knutten hier in Noordwest-Europa het virus niet konden konden verspreiden. Nu ze twee typen blauwtong kunnen verspreiden, roept dat de vraag op wat we nog meer kunnen verwachten."

Bedrijfsrisico

Vooralsnog is er geen vaccin beschikbaar, maar minister Adema hoopt dat het in het voorjaar zover is. In de tussentijd moeten eigenaren van herkauwers zich behelpen met adviezen zoals 'dieren voor zonsondergang naar binnen halen' en 'goed ventileren in de stallen'.

Vaccins inkopen of in de ontwikkeling ervan investeren zal de overheid overigens niet doen, zegt de LNV-woordvoerder. "Dat is aan de markt. Dierziekten zoals blauwtong zijn onderdeel van het bedrijfsrisico. Wij kunnen er wel voor zorgen dat een vaccin dat veilig en werkzaam is, gebruikt kan worden. Ook als het niet formeel is toegelaten op de Nederlandse markt."