Nieuwe aanwijzingen in Nord Stream-onderzoek: meerdere Oekraïners in beeld
Een jaar na de aanslag op de Nord Stream-pijpleidingen in de Oostzee is het nog altijd niet duidelijk wie er achter de sabotage zit. Toch zijn er steeds meer aanwijzingen dat de aanslag is uitgevoerd door een Oekraïens team. Gezamenlijk onderzoek van verschillende Europese media, waaronder de NOS en Nieuwsuur, wist twee betrokkenen te identificeren. Volgens bronnen dicht bij het Duitse rechercheonderzoek groeit de overtuiging dat de daders uit Oekraïne komen.
Het gezamenlijke onderzoek werpt ook nieuw licht op de route die het zeilschip heeft gevaren waarvanaf de aanslag zou zijn uitgevoerd. Ook spraken de media met nieuwe ooggetuigen die de bemanning van deze boot hebben gezien.
Andromeda
Nooit eerder werd er een aanslag op Europese bodem gepleegd waarbij de materiële schade zo groot was. De pijpleidingen, die Russisch gas rechtstreeks naar Duitsland transporteerden, hebben miljarden euro's gekost. En dus proberen Duitse, Zweedse en Deense inlichtingen- en opsporingsdiensten al bijna een jaar te achterhalen wie achter de aanslag zit. De Nederlandse militaire inlichtingendienst MIVD speelt hierbij een grotere rol dan tot dusver bekend.
Het middelpunt van het mysterie is de Andromeda - een onopvallend zeiljacht dat na een Nederlandse tip in het vizier kwam van de Duitse politie. Het schip werd vorig jaar september een paar weken gehuurd door een Poolse brievenbusfirma. De officiële verdenking is dat een onbekend team van vijf mannen en een vrouw vanaf de Andromeda explosieven heeft aangebracht op de pijpleidingen, zeker een week voordat ze ontploften.
Die theorie wordt verder bevestigd door de vondst van kruitresten op de tafel in de kajuit. Het gaat om HMX, een krachtig explosief dat vooral door militairen wordt gebruikt en onder water werkt. De kruitresten komen overeen met kruitresten die gevonden zijn op de pijplijn.
Oekraïense mannen
Uit onderzoek van de Europese media blijkt nu dat achter het Poolse bedrijf dat betaald heeft voor de huur van het verdachte schip, de 41-jarige Oekraïense zakenman Rustem A. zit. Over de man uit Kyiv is weinig bekend, behalve dat een bedrijf van hem onderwerp is geweest van een onderzoek naar witwassen en dat hij uitgesproken pro-Oekraïens is.
Volgens bronnen heeft ook het Duitse rechercheteam de man in het vizier. A. en zijn advocaat willen niet reageren op vragen. Een team van journalisten bracht een bezoek aan zijn huis, waarbij hij de journalisten bedreigde.
Vanaf het e-mailadres van een tweede persoon, een 28-jarige man uit het Oekraïense Marioepol, zou de aanvraag voor de reservering zijn gedaan. Bij de reservering zijn kopieën van twee vervalste paspoorten meegestuurd. De man werkt voor een bedrijf dat facilitaire ondersteuning biedt aan de scheepvaart. Bronnen dicht bij het onderzoek bevestigen dat de Oekraïner prominent in beeld is, maar zeggen niet te weten of de man gebruikt is, of daadwerkelijk betrokken was bij de aanslag. Tegenover de media ontkent de man dat hij de mail heeft verstuurd.
Eerder werd al duidelijk dat op een van de twee valse paspoorten de foto staat van Valeri K., een Oekraïense militair. Sluitend bewijs dat hij daadwerkelijk betrokken was werd niet gevonden op de Andromeda: de Duitse politie vergeleek dna van zijn in Duitsland woonachtige zoon met sporen op de boot, maar die bleken niet overeen te komen. Van wie de foto op het andere paspoort is, is niet bekend. Wat wel vaststaat, zeggen bronnen, is dat telefoons die aan boord van de boot gebruikt zijn, later ook in Oekraïne zijn geweest.
MIVD
De rol van de Nederlandse MIVD bij het onderzoek is cruciaal. Terwijl de Duitsers forensisch rechercheonderzoek doen naar de boot en de bemanning, vergaart de MIVD in Oekraïne meer informatie over de oorsprong van het aanvalsplan. Uit eerder onderzoek van de NOS, Nieuwsuur en enkele Duitse media bleek al dat een bron van de MIVD uit Oekraïne, al drie maanden voor de uiteindelijke explosies, informatie doorgaf over een op handen zijnde aanslag die in juni had moeten plaatsvinden.
Volgens de bron was een onderdeel van het Oekraïense leger toen van plan een aanval uit te voeren vanuit een haven in de omgeving van Stockholm. Ze zouden met valse Oost-Europese paspoorten naar Zweden reizen, en daar een boot huren. De sabotage zou plaatsvinden op 19 juni, onder het mom van een duikexpeditie naar een scheepswrak. De Oekraïense legertop zou hiervan op de hoogte zijn. Op basis van de informatie van de MIVD waarschuwde de CIA autoriteiten in Oekraïne geen aanval uit te voeren.
'Aanval door commando's'
Nadat er in september alsnog een aanslag was gepleegd, kreeg de MIVD opnieuw contact met de bron uit Oekraïne, zeggen buitenlandse bronnen. Hierdoor werden de Duitse onderzoekers op het spoor van de Andromeda gezet. De bron vertelde aan de MIVD dat de aanval was uitgevoerd door een team van zes Oekraïense commando's. Volgens de bron had het team een boot gehuurd in Rostock. Op basis van die informatie vond de Duitse politie de Andromeda.
Mocht blijken dat een legereenheid uit Oekraïne inderdaad betrokken is, dan zou dat voor het Westen een zeer ongemakkelijke uitkomst zijn. "Elke opzettelijke verstoring van de Europese energie-infrastructuur is onacceptabel", verklaarde de Europese Commissie daags na de aanslag. Oekraïne wordt militair gesteund door West-Europese landen en wil graag lid worden van de NAVO.
Route gereconstrueerd
Uit het onderzoek van onder andere de NOS en Nieuwsuur is ook duidelijker geworden welke route de Andromeda heeft gevaren. Nadat het zeiljacht uit Duitsland was vertrokken is het naar het Deense eilandje Christiansø gevaren om daarna de Zweedse haven Sandhamn aan te doen: meerdere ooggetuigen hebben het daar gezien. Dit maakt het nog aannemelijker dat de boot op de locaties is geweest waar de sabotage heeft plaatsgevonden, omdat het min of meer daarlangs moest varen.
Een van de ooggetuigen had in Sandhamn een kleine aanvaring met de zeskoppige bemanning omdat die niet bereid was een andere schipper te helpen die wilde aanleggen. "Ze leken een beetje op soldaten, dat wil zeggen taaie mensen, redelijk goed opgeleid, relatief jong."
De schipper zegt dat hij de Slavische taal die ze spraken niet thuis kon brengen. Omdat verschillende ooggetuigen verschillende verklaringen hebben over de taal die ze de bemanning hoorden spreken, is hun nationaliteit niet met zekerheid vast te stellen.
Nog geen sluitend bewijs
Ondertussen benadrukken Duitse bronnen dicht bij het onderzoek dat, hoewel alles naar Oekraïne wijst, daar nog altijd geen sluitend bewijs voor is. Over de rol van de Andromeda bestaat weinig twijfel, maar de mogelijkheid kan niet volledig worden uitgesloten dat Rusland Oekraïners heeft gebruikt om een aanval uit te voeren.
Kennelijk is men ook niet volledig overtuigd van de geloofwaardigheid van de MIVD-bron, die toch ook duidelijk naar Oekraïne wijst. De MIVD doet nog altijd onderzoek naar de toedracht en wil nog geen conclusies trekken, zeggen Nederlandse inlichtingenbronnen.