Van zink en glas tot baksteen: kan de energie-intensieve industrie zonder 'fossiele subsidie'?

Klimaatminister Rob Jetten wil de zogenoemde fossiele subsidie naar nul terugbrengen. Maar de industrie zegt dat het zonder fiscaal voordeel niet kan overleven in Nederland; de gevolgen voor de economie en maatschappij zouden groot zijn. Wetenschappers en activisten benadrukken op hun beurt dat de uitstoot van CO2 in stand wordt gehouden door deze fiscale overheidssteun.

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft berekend dat er jaarlijks tussen de 39,7 en 46,4 miljard euro aan fossiele subsidie wordt uitgegeven. Dat blijkt uit gelekte Prinsjesdagstukken. Dat bedrag ligt veel hoger dan de eerder berekende 4,5 miljard euro, en het is ook veel meer dan de 37,5 miljard euro die vorige week naar buiten kwam.

Nederland kent onder meer belastingvoordelen voor bedrijven die veel olie, gas en kolen gebruiken. Een bedrijf betaalt verhoudingsgewijs minder belasting als er meer energie wordt verbruikt. Het gaat dan om bijvoorbeeld de staalindustrie, kunstmestproducenten en olieraffinaderijen, maar ook om de glastuinbouw en baksteenfabrieken.

Zink

Een ander bedrijf dat veel energie nodig heeft is Nyrstar, dat metaal verwerkt en zink produceert in een fabriek in het Brabantse Budel. Volgens Jasper van Zon, hoofd externe betrekkingen bij Nyrstar, worden al de nodige stappen gezet om het energieverbruik te beperken. "Door middel van een eigen zonnepark proberen we dit al zo energieneutraal mogelijk te maken. Daarnaast passen we steeds meer onze productie aan naar gelang we meer of minder duurzame stroom opwekken."

De zinkfabrikant benadrukt het maatschappelijke belang van de productie van zink. Het wordt onder andere gebruikt voor het roestvrij maken van staalconstructies, voor auto's, medicijnen en voedingssupplementen. Nyrstar experimenteert ook met productie van kritieke grondstoffen. Het gaat dan om bijvoorbeeld germanium, nodig voor de productie van chips. Door de gespannen relatie met China dreigt germanium schaars te worden in Europa.

Industrie aan het infuus

Boris Schellekens van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (Somo) onderzocht eerder de hoogte van zogenoemde fossiele subsidies: "Het is fijn dat het kabinet nu transparantie geeft, maar ik maak me heel erg zorgen over het feit dat er nog steeds geen afbouwplan is. Er is beloofd voor 2025 af te bouwen, maar we lopen ver achter. In 2009 heeft het kabinet al gezegd dat er een einde gemaakt moet worden aan de subsidies."

Schellekens denkt dat het stoppen met belastingvoordelen voor grootverbruikers van energie nodig is om de industrie te laten stoppen met het gebruik van fossiele brandstof. "Onze economie wordt aan het infuus gehouden met lage tarieven. Dit is niet toekomstbestendig."

Somo denkt dat Nederland er niet slechter van wordt als bepaalde industrie verdwijnt. Zo wijzen ze op het faillissement van Aldel, de voormalige aluminiumfabrikant in Delfzijl, die door de hoge gasprijs in 2022 moest stoppen. Op die locatie zit nu Giga Storage, een bedrijf dat duurzame energie opslaat. Met die opgeslagen energie ontstaat ruimte op het drukbezette elektriciteitsnetwerk om nieuwe bedrijven aan te sluiten.

'Subsidie onjuiste term'

De industrie struikelt overigens over de term 'fossiele subsidie'. Hans Grünfeld van de Vereniging voor Energie, Milieu en Water (VEMW) vertegenwoordigt de belangen van de Nederlandse industrie waarin veel energie wordt verbruikt. "Subsidie is een onjuiste term. Het is natuurlijk niet bedoeld om gebruik van fossiele energie of CO2-uitstoot te bevorderen, maar om te zorgen dat klimaatmaatregelen of energiebelastingen niet leiden tot economische schade."

Als demissionair minister Jetten inderdaad het belastingvoordeel voor grootverbruikers van energie schrapt, komen veel fabrikanten in de problemen, denkt Grünfeld: "Dat zou onmiddellijk leiden tot stopzetting van de productie van veel industriële bedrijven. Dan zouden ze vertrekken uit Nederland. Daar schiet Nederland, maar ook het klimaat, niets mee op."

NOS op 3 maakte eerder deze uitlegvideo over fiscale voordelen voor grootverbruikers van energie: