Crash Russische maanlander is zoveelste mislukking: 'Je kunt het niet op aarde oefenen'

• Ivo Landman

  redacteur Online

De crash van de Russische Loena-25 toont weer eens aan dat een succesvolle landing op de maan een huzarenstukje is. Drie pogingen van India, Israël en Japan mislukten de afgelopen jaren ook. Waardoor is het zo moeilijk?

In de jaren 60 en 70 landden de Russen en Amerikanen talloze keren op de maan, met of zonder astronauten aan boord. Maar daaraan vooraf ging wel een lange rij mislukkingen (in het geval van Rusland) of eindeloos oefenen (bij de Amerikanen). Alleen China heeft een vrijwel foutloos track record.

Komende donderdag gaat India het weer proberen, met de Chandrayaan-3-missie, bestaande uit een maansatelliet, een lander en een rovertje. Ook dat wordt spannend, verwacht Erik Laan, ruimtevaartdeskundige van Eye On Orbit. "Een zachte landing op de maan maken is moeilijk omdat je wat je daarvoor nodig hebt niet integraal op aarde kunt testen. In de ruimte werken raketmotoren anders dan in onze dampkring. Er zijn wel faciliteiten om in een vacuüm te testen, maar dat is ultracomplex."

Dat is wat er misging met Chandryaan-2, de voorganger van de Indiase missie. "De kracht van de motoren van die lander was heel anders dan ze verwacht hadden. De software moet dat wel kunnen behappen."

Daarnaast moeten de ruimtevaartuigen afdalen bij een zwaartekracht die een zesde is van die op aarde, en ook dat is niet na te bootsen.

Maar wat misschien nog wel het lastigste is: het afremmen. "Op een gegeven moment kom je in een baan om de maan. Dat lukt iedereen nog wel", legt Laan uit. "Maar dan moet je gaan landen. Van een snelheid van anderhalve kilometer per seconde, op een hoogte van zo'n 100 kilometer, moet je naar een punt op het maanoppervlak met nul snelheid. Dat is een hele opgave en de lander moet dat zelfstandig doen. Er is wel communicatie met de aarde, maar het is niet zo dat ze even op afstand dat ding kunnen besturen."

Niet meer de kennis

In het geval van Rusland speelt er nog meer mee, denkt Laan. "Als je ziet wat er allemaal is misgegaan de afgelopen jaren met het Russische ruimtevaartprogramma. Dingen in ruimtevaartuigen die verkeerd waren geïnstalleerd, de laatste module die naar het ISS ging. Daarbij ging ook van alles mis."

Rusland heeft in de jaren 60 en 70 - toen nog als Sovjet-Unie - wel acht Loena's op de maan gezet, maar dat zegt niet veel. "Dat is 47 jaar geleden. Ze hebben niet meer de kennis en ervaring hoe je die technologie precies moet gebruiken. Die mensen zijn gepensioneerd, overleden of gevlucht."

Laan acht de kans groot dat de Indiase lander, die Vikram heet, het er wel heelhuids vanaf brengt. "Ik hoop dat ze geleerd hebben van hun fouten. Ik denk dat het de Indiërs deze keer gaat lukken."

Vikram mikt net als de gecrashte Loena-25 op een plek in de buurt van de zuidpool, en dat is geen toeval. Sondes hebben aangetoond dat bij de zuidpool van de maan water en andere belangrijke grondstoffen te vinden zijn.

Steeds meer landen hebben plannen om weer mensen naar de maan te sturen, zegt planeetonderzoeker Daphne Stam. Daarom gaat de Indiase lander de bodem analyseren. "Als je daar straks langer wil blijven, heb je ook bouwstoffen nodig. En die wil je liever niet allemaal meenemen vanaf de aarde."

Planeten bij andere sterren

Om dezelfde reden gaat er ook een aardbevingsmeter mee . "Als je gaat bouwen wil je ook de seismische activiteit in een gebied weten."

Stam is zelf betrokken bij een instrument op de Chandrayaan-3. Niet op de lander, maar op het deel van het ruimteschip dat om de maan blijft draaien. Het instrument, Shape, gaat niet naar de maan kijken, maar juist naar de aarde. Die lichtmetingen kunnen helpen een techniek te ontwikkelen om meer te leren over planeten bij andere sterren. "Die staan te ver weg om details te kunnen zien, maar door lichtveranderingen te meten als de planeet ronddraait, zou je toch kunnen achterhalen of er continenten en zeeën zijn, of wolken bijvoorbeeld."

De eerste metingen van dat instrument zijn al binnen. Voor de lander is het nog even afwachten. Ook Stam hoopt dat het deze keer goed afloopt. "Als die landing lukt, is dat geweldig voor een land als India."