Grote zorgen bij Joodse gemeenschap Nederland over polarisatie in Israël
Afgelopen week zaten veel Joodse Nederlanders met afschuw naar de tv te kijken. Veel van hen maken zich grote zorgen over 'hun' Israël. Daar werd de eerste van een reeks vergaande hervormingen aangenomen door het parlement, waarmee de macht van het Hooggerechtshof wordt ingeperkt.
"De polarisatie in Israël is een ziekte en die moet snel stoppen", zegt de Nederlandse opperrabbijn Binyomin Jacobs tegen de NOS. "Ik roep de extremen aan beide kanten op om te kalmeren en weer met elkaar in gesprek te gaan."
Hij vertolkt een gevoel dat breed leeft in de Joodse gemeenschap in Nederland. De NOS sprak met zowel voor- als tegenstanders van de hervormingen en in die gesprekken blijkt vaak een diepgewortelde liefde voor het land dat voor veel Joden, gelovig of niet-gelovig, een grote rol speelt in hun leven. En nu dreigt dat land in tweeën te scheuren door zeer fundamentele meningsverschillen over de toekomst en de richting die het land op moet gaan.
Sinds de aankondiging van de hervormingen protesteren in Israël wekelijks honderdduizenden mensen, zaterdagavond waren het er alleen al in Tel Aviv 160.000.
Afgelopen maandag stemde de Knesset, het Israëlische parlement, voor een wet die het onmogelijk maakt voor het Hooggerechtshof om beslissingen van het parlement terug te draaien als ze de zogenoemde 'redelijkheidstoets' niet doorstaan.
Het is de eerste stap in een reeks aangekondigde hervormingen die door de ultraorthodoxe en nationalistische minister van Nationale Veiligheid Ben-Gvir werd aangeduid als "de salade, die de eetlust aanwakkert voor de hoofdmaaltijd".
Het voorgerecht en hoofdgerecht van de hervormingen bestaan onder meer uit een wet die bepaalt dat leden van het Hooggerechtshof politiek benoemd worden door het parlement. Het toetje is een wet waarmee de Knesset uitspraken van het Hooggerechtshof kan terugdraaien.
Hooggerechtshof enige tegenmacht
Het zijn juist die laatste hervormingen die veel Joodse Nederlanders grote zorgen baren. Israël heeft geen grondwet en geen Senaat. Het Hooggerechtshof is de enige tegenmacht in het land, de enige instelling waar minderheden - van ultraorthodoxen tot Palestijnen en niet-gelovigen - terechtkunnen.
Volgens critici is het hof, dat niet gekozen wordt, te links en draait het democratisch genomen beslissingen om politieke redenen terug. Het Hooggerechtshof heeft sinds het werd opgericht in 1948 in totaal 22 keer een wet van de regering ongedaan gemaakt.
Als het zo polariseert en het land verscheurd dreigt te worden, dan moet er iets gebeuren.
In de Joodse gemeenschap is het niet gebruikelijk om de vuile was buiten te hangen. Er is immers al veel kritiek op de staat Israël en men wil die niet aanwakkeren vanuit eigen kring. Toch lijkt er een kentering aan de gang in de Nederlandse Joodse gemeenschap.
De houding van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI), dat bekendstaat als een pleitbezorger van Israël, is daarbij tekenend. In januari liet het CIDI al weten dat ze de nieuwe regering extra kritisch zouden gaan volgen. En afgelopen woensdag volgde een persbericht, waarin stelling werd genomen tegen de recente besluiten van de regering.
"We hebben heel lang gewacht met een mening vormen", vertelt directeur Naomi Mestrum. "We willen als CIDI eigenlijk geen standpunt innemen, maar duiden wat er gebeurt. Maar we konden nu niet anders. Als het zo polariseert en het land verscheurd dreigt te worden, dan moet er iets gebeuren. Ook een democratisch gekozen regering kan fouten maken."
Het CIDI is bang dat de regering en het parlement te veel macht krijgen, waardoor de machtsbalans zoekraakt. De organisatie roept daarom op de hervormingen te staken "totdat maatschappelijke consensus is bereikt".
De zorgen worden volgens Mestrum breed gedragen, ook in meer orthodoxe kring. "Natuurlijk zijn er wel mensen die iets anders vinden, de Joodse gemeenschap is pluriform, maar dat lijkt dit keer een minderheid."
Mensen uit orthodoxe kring zeggen dat er voor het eerst eensgezindheid is in de normaal verdeelde gemeenschap. "Ik heb eigenlijk nog niemand gesproken die hiervoor is", vertelt iemand met een groot netwerk, die graag anoniem wil blijven.
Ronny Naftaniel, oud-directeur van het CIDI en later voorzitter van het Centraal Joods overleg, is diep geraakt. "Israël is voor mij het land waar ik altijd naartoe kan, als vluchthaven voor als het hier weer zou misgaan. Maar is er voor mij nog wel plek straks, of mag je alleen nog naar binnen als je voldoet aan de orthodox religieuze voorschriften?"
'Dit is democratie'
Toch zijn er ook andere geluiden te vinden. Herman Loonstein, advocaat en bestuurslid van de orthodox-joodse school Cheider in Amstelveen, benadrukt dat hij de situatie alleen uit de media kent, maar ziet niet veel verschillen met de situatie in Nederland. "Dit is democratie, de meerderheid beslist. We zitten nu in het heetst van de strijd, ik ga er eigenlijk van uit dat de wind gaat liggen nadat deze wetten zijn aangenomen."
Ook Sidney Bialystock, sinds een week voorzitter van de Joodse Gemeente Amsterdam die bestaat uit 'vromen en vrijen', is voorzichtig voorstander van het beperken van de macht van het Hooggerechtshof. "De macht is op bepaalde punten te veel bij de rechterlijke macht komen te liggen. Dus het is goed dat die beperkt wordt, maar de volgorde is eigenlijk wel verkeerd. Want we hebben dan wel een grondwet nodig, die de basale rechten van minderheden vastlegt."
Hoe nu verder? Bij iedereen leeft de hoop, soms tegen beter weten in, dat de uitersten in het diep verdeelde land elkaar toch gaan vinden. In Israël gaat de grap rond over een man die zijn buurman vraagt of hij diens Israëlische vlag mag lenen om te protesteren tegen de regering. "Dat is goed, alleen wil ik hem vanavond laat wel terug hebben", antwoordt de buurman. "Ik heb hem namelijk morgen nodig om te gaan demonstreren vóór de regering."
Opperrabbijn Jacobs: "Er moet voor iedereen plaats zijn in Israël, ongeacht of ze wel of niet religieus zijn. Mensen zijn bang dat de democratie afglijdt. Ik denk zelf dat dat niet gebeurt, daar ben ik van overtuigd."
