Vooral jongeren verantwoordelijk voor explosies bij woningen: wie zijn ze?

Dit jaar waren er al evenveel explosies bij woningen en bedrijven als in heel 2022, blijkt uit cijfers die de NOS opgevraagd heeft hij de politie. Het valt de opsporingsdiensten op dat daders vaak jong zijn. In veel gevallen gaat het zelfs om minderjarige daders.

Veel zaken hebben hun achtergrond in drugscriminaliteit, maar de jongeren worden tegenwoordig ook ingezet bij relatieproblemen en afpersingen. De meeste explosies vinden plaats in de Randstad. In Rotterdam zijn conflicten over partijen drugs volgens de politie vaak de aanleiding.

Op dit soort delicten staan hoge straffen. "Wij pakken het op als een poging tot doodslag", zegt Wim Hoek, portefeuillehouder excessief geweld bij de politie Rotterdam. Volgens hem is er een hoge pakkans, maar zijn de vaak jonge daders hier niet mee bezig omdat ze hier geen besef van hebben. Ze gaan voor snel geld, zonder na te denken over de gevolgen.

Naar voorbeelden van dit soort minderjarige aanslagplegers hoeft niet lang gezocht te worden. Een week geleden werden in Amsterdam nog een 14-jarige jongen en 13-jarig meisje aangehouden na een explosie bij een woning. Door de ontploffing werd de deur van de woning in een flat er volledig uitgeblazen. Dinsdag verspreidde de politie beelden van een mogelijk minderjarige verdachte van een explosie in Schiedam.

Dat het vaak om minderjarige verdachten gaat is een probleem voor de politie. Ze worden in de buurt of op sociale media geronseld door tussenpersonen. Een paar honderd euro tot enkele duizenden euro's is voldoende om geen vragen te stellen, tot actie over te gaan en verder je mond te houden. De uiteindelijke opdrachtgever blijft bij de politie vaak buiten beeld.

De daders worden als ze gepakt worden wél bestraft. De maximale straf voor een minderjarige is twee jaar jeugddetentie. Volwassenen hebben een jaar celstraf gekregen voor het plaatsen van de explosieven. Opdrachtgevers en tussenpersonen zoeken naar kwetsbare jongeren die aanslagen kunnen plegen.

Iedereen is verschillend, maar psychiater en directeur behandelzaken Rosalind van der Lem bij Fivoor kan wel een beeld schetsen van wat voor mensen dit zijn. "Deze jongeren zijn heel slecht in het overzien van consequenties van wat je doet. Dat hoort in zijn algemeenheid bij jonge mensen", zegt ze. "Want het brein is nog niet goed ingesteld op planmatig denken. Zo weten jongeren vaak nog niet goed wat de gevolgen van hun daden zijn op de lange termijn, maar de groep die bij ons komt kan dit vaak nog iets slechter."

Vaak zijn het volgens Van der Lem jongeren met dezelfde kenmerken: ze hebben een gemiddelde of ondergemiddelde intelligentie, hebben adhd of andere impulsproblemen, komen uit gebroken gezinnen of hebben te maken gehad met huiselijk geweld. Verder speelt armoede een rol.

Klus voor 230 euro

Door de snelheid van sociale media wordt het ronselen van dit soort jongen steeds makkelijker. "Het bereik van een bericht is groot, waardoor een uitvoerder van een klus sneller wordt wordt gevonden", zegt Van der Lem. Vaak is het motief om een klus te doen vrij simpel: snel geld.

Uit een rechtbankuitspraak van vorige maand bleek dat een 22-jarige man voor het plaatsen van een explosief 2000 euro aangeboden kreeg. Als hij iemand in zijn been schiet - een 'legday' - ontvangt hij 4000 euro, blijkt uit appjes die hij zijn vriendin stuurt. Een dag later gooit hij een vuurwerkbom in een Mercedes en plaatst hij een explosief bij een woning.

Uit een andere zaak in Amersfoort blijkt dat het lang niet altijd om dit soort bedragen gaat. Twee jongens van achttien gooiden vuurwerk door een raam van een woning. Deze klus leverde 230 euro op.

Geen oplossing

Van der Lem zegt dan ook dat geld niet altijd de drijfveer is om een opdracht uit te voeren. "Het zit in ieder mens om ergens bij te willen horen, zeker bij jongeren. Status is belangrijk, en op sociale media gaat vaak rond wie zoiets gedaan heeft."

Doordat kwetsbare jongen makkelijk geronseld worden voor dit soort klussen verwacht Hoek dat er niet snel een einde komt aan het hoge aantal explosies bij woningen en bedrijven. Volgens hem breidt het aantal explosies juist uit. "Het lijkt erop dat mensen steeds eerder dit soort geweld gebruiken om iets op te lossen."