Honderden mensen verdronken, maar rol Griekse kustwacht niet serieus onderzocht

• Heleen D'Haens

  correspondent Italië

In de zwerm van journalisten, bewakers en activisten voor de poort van het Griekse migrantenkamp Malakasa staat Malik Sheraz er verloren bij. De Pakistaan staart in de verte en knijpt stevig in de hand waarmee hij zijn telefoon vasthoudt. Daarop staan foto's van zijn broer Mohammed, die vorige week vertrok vanuit Libië naar Italië. "In dit kamp zit iemand uit ons dorp die ook op die boot zat", zegt hij. "Ik wil hem de foto's laten zien."

Hij heeft geen idee of Mohammed nog leeft. Wel is zeker dat hij aan boord was van het schip dat op 14 juni verging in Griekse wateren, bij een van de grootste Europese scheepsrampen van de laatste jaren. Iets meer dan honderd mensen overleefden de ramp, 300 tot 650 mensen kwamen om het leven. Hoeveel mensen precies aan boord waren, valt niet te achterhalen.

Ware toedracht

Steeds meer getuigen wijzen op de rol van de Griekse kustwacht. Die zou volgens overlevenden een touw aan de boeg hebben vastgemaakt om het schip te slepen. De kustwacht ontkent. In persberichten werden de afgelopen dagen verschillende versies van de feiten gepubliceerd, maar geen daarvan strookt met de getuigenissen.

"Het is niet verrassend dat de Griekse kustwacht hierover liegt", zegt onderzoeksjournalist Stavros Malichoudis. Hij onderzoekt het Griekse migratiebeleid al jaren en kent de werkwijze van de kustwacht. "Dat liegen gebeurt vaker, bijvoorbeeld over pushbacks in de Egeïsche Zee. De methode met het touw wordt daar gebruikt om migrantenschepen naar Turkse wateren te slepen." Het waarschijnlijkst lijkt hem dat de kustwacht bezig was dit schip in de richting van Italië te trekken.

Gezien het grote aantal doden klinkt de roep om een onafhankelijk onderzoek naar de ware toedracht van de ramp. Malichoudis denkt niet dat de Griekse justitie dat kan. "Voorlopig onderzoekt justitie alleen de smokkelaars, niet de kustwacht." Doorgaans worden de handelingen van de kustwacht in Griekenland intern onderzocht. "Dat leidt nooit ergens toe."

Politieke context

Extra ingewikkeld is de politieke context waarin het drama zich afspeelde. Griekenland heeft deze maand een technocratische interim-regering in afwachting van de verkiezingen van overmorgen. De kustwacht valt formeel onder het ministerie van Scheepvaart, maar daar zit nu geen gekozen minister die verantwoording aflegt.

Het linkse Syriza roept op tot een onafhankelijk onderzoek naar de rol van de kustwacht. De rechtse partij Nieuwe Democratie van oud-premier Kyriakos Mitsotakis wil zijn vingers niet branden aan de ramp. Hij verdedigt alleen het keiharde antimigratiebeleid dat zijn partij de afgelopen jaren invoerde. Dat wordt door veel Grieken gewaardeerd: Mitsotakis staat op winst.

Ook in Brussel blijft het stil. Voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen schreef één tweet. Daarin zegt ze erg verdrietig te zijn en erg bezorgd over het aantal vermisten.

"Dat is op zijn minst hypocriet", vindt Malichoudis. "De EU veroordeelt Griekenland voor de pushbacks, maar het grootste deel van het geld dat de EU aan Griekenland geeft, gaat naar zaken die pushbacks mogelijk maken."

Het onderzoeksplatform waarvoor hij werkt, deed daar recent onderzoek naar. Daaruit bleek dat van de 819 miljoen van het totale budget voor grensbewaking slechts 600.000 euro naar reddingsoperaties op de Middellandse Zee gaat: minder dan 1 procent. "De rest gaat naar drones, bewakingstechnologie, hekken. Zaken die het moeilijker maken voor mensen om te komen. Het is niet genoeg om Griekenland van deze ramp te beschuldigen, als de EU alle technologie heeft geleverd om deze mensenrechtenschendingen mogelijk te maken."

Geen verantwoording

Bij de poort van het detentiekamp heeft Malik Sheraz nog niet nagedacht over de vraag wie de ramp moet onderzoeken en wie verantwoordelijk is. Hij kreeg vandaag weer geen nieuws en vreest het ergste. "Ik had nog tegen mijn broer gezegd dat hij deze route niet moest nemen. Maar ja, wij hebben in ons land geen mogelijkheid om een visum aan te vragen."

Sheraz speelt het laatste spraakbericht af dat hij van zijn broer kreeg: "We zijn aan boord. We bidden dat we veilig aankomen." Daarna toont hij de foto's van Mohammed: een man van veertig die sprekend op hem lijkt. Hij had een vrouw en twee kinderen. De ware toedracht van zijn dood en die van honderden anderen, en de rol van de Griekse kustwacht, wordt voorlopig nauwelijks onderzocht.