Bloeddruppeltje moet uitwijzen: zijn grote sterns nu immuun voor vogelgriep?

• Francien Yntema

  redacteur Binnenland

Zijn grote sterns die nu in ons land broeden immuun voor het vogelgriepvirus? De kwetsbare soort werd vorig jaar hard getroffen door de vogelgriep. Daarom testen onderzoekers nu enkele honderden sterns op antistoffen. Het onderzoek moet duidelijk maken hoeveel risico de soort nu loopt én meer zicht bieden op hoe vogelgriep zich onder wilde vogels verspreidt.

Vorig jaar stierven grote delen van broedkolonies van de grote stern, bijvoorbeeld op Texel en in Zeeuws-Vlaanderen. Volgens Vogelbescherming Nederland broeden er nu zo'n 9000 paren in Nederland en Vlaanderen, tegen zo'n 19.000 paren vorig jaar. De vereniging stelt dat het nog vele jaren zal duren voordat de soort weer op het niveau komt van vóór 2022.

Dode vogels weghalen

Op een zanderig stuk dijk op Texel zitten meer dan 3000 broedparen op een kluitje, schat zeebioloog Mardik Leopold van Wageningen Marine Research. Hij doet al jaren onderzoek naar de grote sterns op het eiland. Een deel zit op eieren, een deel heeft kuikens. Leopold wil weten welk deel van de dieren immuun is. "Deze soort is zwaar beschermd, dus we moeten weten hoe ze eraan toe zijn."

In het veld kun je kennis over hoeveel vogels antistoffen hebben direct gebruiken, stelt vogelgriepexpert Thijs Kuiken van het Erasmus MC. "Als weinig grote sterns antistoffen hebben, dan moet je meer maatregelen nemen om ze te beschermen. Bijvoorbeeld door extra broedplaatsen beschikbaar te maken of door dode vogels snel weg te halen bij een uitbraak. Als veel dieren antistoffen hebben, is dat minder nodig."

Dát de beesten een besmetting kunnen overleven is al even bekend. In een voorpublicatie van hun onderzoek schrijven Leopold en collega's over grote sterns die juni 2022 in Zeebrugge neerstreken. Een aantal had antistoffen in het bloed.

Onderzoekers testen de vogels op antistoffen:

Op Texel vingen Leopold en collega's afgelopen woensdag 42 grote sterns. Ze wogen, maten en ringden de vogels en namen een druppeltje bloed af. In het laboratorium moet de komende maanden blijken of het bloed antistoffen bevat tegen het vogelgriepvirus.

Op het eiland Bliek en in Zeebrugge bemonsterde onderzoeker Monika Ballmann van kennisinstituut Deltamilieu Projecten afgelopen weken meer dan 100 volwassen grote sterns. "De komende weken willen we dat ook bij 50 tot 100 kuikens doen", vertelt ze. "We zijn onder andere benieuwd of een deel van de vogels antistoffen van de moeder heeft gekregen, door het ei heen."

Patronen herkennen

De bevindingen bij de grote sterns worden onderdeel van een groter onderzoek. "Sinds 2016 hebben we al tienduizenden vogels getest op vogelgriep", zegt Henk van der Jeugd, die bij het Vogeltrekstation onderzoekt hoe infectieziekten zich bij vogels verspreiden. Denk aan verschillende soorten eenden, ganzen, roofvogels en zeevogels. Vrijwilligers vangen en bemonsteren de vogels, het Vogeltrekstation coördineert.

In die berg van gegevens zoeken Van der Jeugd en collega's naar patronen. "We zien bijvoorbeeld heel veel antistoffen bij smienten. In combinatie met gegevens uit gps-zenders en afgelezen vogelringen weten we dat ze een belangrijke rol speelden bij de wereldwijde verspreiding van de vogelgriep. Zulke kennis helpt voorspellen waar het virus zal opduiken. Daardoor kun je je beter voorbereiden."

Als de grote sterns veel antistoffen hebben, is dat volgens Van der Jeugd goed en slecht nieuws tegelijkertijd. "Het zou betekenen dat deze kwetsbare soort minder vatbaar is en waarschijnlijk minder massaal sterft dan vorig jaar. Het slechte nieuws zou zijn dat de vogel als doorgeefluik voor het virus kan functioneren en het over grote afstanden kan verspreiden."

Tot nu toe heeft de grote stern dit jaar relatief weinig last van de vogelgriep, zeggen alle deskundigen. Een dode stern met vogelgriep die Leopold een paar weken terug in de Texelse kolonie vond, veroorzaakte daar bijvoorbeeld geen massasterfte. En onderzoeker Ballmann vond een gezonde vogel die op dat moment geïnfecteerd was. "Op basis van kleurring-waarnemingen weten we dat deze vogel twee weken na de positieve test nog springlevend is."

Zieke kokmeeuwen

In de winter van 2021/2022 vond in Europa de grootste uitbraak van vogelgriep tot dan toe plaats. In het wild gaat het virus op dit moment vooral rond bij kokmeeuwen. In maart en april jongstleden werd het in Europa 265 keer bij die soort gerapporteerd. Per melding kan het om honderden tot duizenden vogels gaan en lang niet alle uitbraken worden gemeld.

"Kokmeeuwen broeden vaak samen met grote sterns, dus het is des te belangrijker om te weten of de grote sterns inmiddels immuun zijn voor het virus", zegt Leopold. Ook Ballmann blijft oplettend: "Staatsbosbeheer vond onlangs acht net gestorven grote sterns op het eiland Bliek. We moeten dus goed in de gaten houden wat er in de kolonies gebeurt."