Zal Zuid-Afrika Poetin oppakken als hij deze zomer op bezoek gaat?

• Robert Chesal

  redacteur Buitenland

Zuid-Afrika voelt een toenemende druk om duidelijkheid te geven over het mogelijke bezoek van de Russische president Poetin aan Johannesburg. In augustus is het land gastheer van de volgende BRICS-top, waar de staatshoofden van snel groeiende economieën elkaar treffen. De BRICS-landen zijn Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika.

Als Poetin Rusland verlaat om de top bij te wonen, loopt hij risico. Het Internationaal Strafhof in Den Haag heeft in maart een arrestatiebevel tegen hem uitgevaardigd wegens vermeende Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne, waaronder het deporteren van Oekraïense kinderen naar Rusland. Volgens de Zuid-Afrikaanse regering staat Poetin nog steeds op de lijst genodigden. Dat zorgt voor onrust.

Zuid-Afrika zit met de kwestie opgezadeld omdat het land het Internationaal Strafhof erkent en daarmee verplicht is om gehoor te geven aan arrestatiebevelen van het hof. "Zuid-Afrika moet doen wat het verdrag van Rome bepaalt", zegt onderzoeker Thijs Bouwknegt van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). "Dat is in dit geval heel duidelijk. Ze moeten Poetin arresteren."

Arrestatiebevel overheerst

De vraag of dat gaat gebeuren wordt steeds vaker gesteld - zo vaak dat de agenda van de BRICS-top wordt overschaduwd. Tijdens een voorbereidende ontmoeting van de ministers van Buitenlandse Zaken van de BRICS in Kaapstad, gisteren en vandaag, gingen veel vragen van journalisten over Poetin. En dus niet over de uitbreidingsplannen van de BRICS, die graag een alternatief willen vormen voor de G7 en andere samenwerkingsverbanden die vooral Westers zijn.

Daarmee zit Pretoria in een lastig parket. De BBC haalde een anonieme bron aan - een hooggeplaatste regeringsfunctionaris - die zei dat Zuid-Afrika zelfs met de gedachte speelt om de top naar een ander BRICS-land te verplaatsen. Om maar van het probleem Poetin af te zijn. Rusland deed dat meteen af als een verzinsel.

Volgens de Zuid-Afrikaanse viceminister Obed Bapela is er een nieuwe wet in de maak, die het land zelf zou laten bepalen wanneer een verdachte - zelfs na een internationaal arrestatiebevel - opgepakt moet worden. Dan zou Poetin ongestraft naar Johannesburg kunnen komen deze zomer.

Maar anderen zien dat niet zitten. De belangrijkste oppositiepartij in het land, Democratic Alliance, heeft de rechter gevraagd om een bevel te geven Poetin te arresteren mocht hij voet zetten op Zuid-Afrikaanse bodem.

Het is tot dusver nooit voorgekomen dat een verdachte van oorlogsmisdaden of misdaden tegen de menselijkheid opgepakt werd door een land waar de verdachte als gast op bezoek was. Thijs Bouwknegt, deskundige internationaal recht, kent twee gevallen waarin een verdachte ongestoord een bezoek kon brengen aan een ander land.

"In 2015 was Omar al-Bashir in Zuid-Afrika op bezoek terwijl hij verdacht werd van misdaden tegen de menselijkheid in Sudan. In 2003 was de krijgsheer Charles Taylor op bezoek in Ghana voor vredesbesprekingen toen hij werd aangeklaagd voor oorlogsmisdaden in Sierra Leone", zegt Bouwknegt. In beide gevallen kon de verdachte het gastland als vrij man verlaten.

Weinig gevolgen

Er zijn weinig gevolgen voor landen die zulke arrestatiebevelen negeren, zegt hij. "Het Internationaal Strafhof kan geen straf opleggen aan een lidstaat die het verdrag schendt. Er bestaat geen boete of andere straf voor. Het enige wat het strafhof kan doen is zeggen dat je het slechtste jongetje van de klas bent. Je land loopt zo imagoschade op."

Daar is Zuid-Afrika gevoelig voor, denkt Bouwknegt. "Daarom vermoed ik dat het anders zal lopen bij Poetin dan bij het bezoek van Bashir. Sommige Zuid-Afrikaanse rechters wilden Bashir wel laten arresteren, maar toen hebben bevriende politici hem slinks het land uit geholpen. Nu zien ze dit in Zuid-Afrika meer als een nationaal probleem dat vooraf goed geregeld moet worden."