Crisis mensenrechteninstituut escaleert, college 'verlamd'

• Siebe Sietsma en Ben Meindertsma

  onderzoeksredactie

De verhoudingen in het College voor de Rechten van de Mens zijn zo verslechterd dat de collegeleden niet meer met elkaar vergaderen. Een woordvoerder van het college spreekt van een bestuurscrisis die een "forse verlamming" veroorzaakt. Minister Weerwind voor Rechtsbescherming zegt niet te kunnen ingrijpen, maar de uitkomsten af te wachten van de onderzoekscommissie die hij heeft ingesteld. In de chaos is nu de voorzitter van de Raad van Advies van het college afgetreden.

Het mensenrechtencollege moet oordelen over klachten die burgers indienen over discriminatie. Twee weken geleden berichtte de gezamenlijke onderzoeksredactie van de NOS en Nieuwsuur over hoogoplopende conflicten achter de schermen. Vier van de acht leden deden bij het ministerie van Justitie melding over het functioneren van voorzitter Jacobine Geel. Ze klaagden over onder meer machtsmisbruik, discriminatie en het aantal nevenfuncties van Geel. Het ministerie merkte de melders aan als klokkenluiders en laat de meldingen nu onderzoeken door een onafhankelijke commissie.

Na de berichtgeving verslechterden de verhoudingen verder. Zo ontstond onenigheid toen voorzitter Geel namens het college een verklaring over de bestuurscrisis op de website publiceerde, waar andere collegeleden het niet mee eens waren. Geel wilde het bericht niet meer aanpassen en zegde vervolgens een geplande collegevergadering af.

Volgens een woordvoerder heerst er een "verlammende vergadercultuur" in het college. "Besluitvorming over essentiële zaken is vrijwel onmogelijk." Zo komt de wervingsprocedure voor nieuwe collegeleden niet op gang. Volgens de wet moet het college minimaal negen leden hebben. Na 1 juli telt het college er nog maar zes en na de zomer nog maar vier.

Wat de gevolgen zijn voor het aantal zittingen, en voor de adviezen die worden uitgebracht is niet duidelijk. Volgens een woordvoerder gaan de werkzaamheden van het college, ondanks de bestuurlijke verlamming, onverminderd door.

Klokkenluiders

De crisis draait voor een deel om de bescherming van twee van de vier melders, de juristen Mariam Chébti en Geneviève Lieuw. Dat het ministerie hen aanmerkt als klokkenluiders. betekent dat zij niet mogen worden 'benadeeld', zoals de wet dat noemt. Begin dit jaar kregen Chébti en Lieuw nog een tweede termijn in het vooruitzicht gesteld door voorzitter Geel. Na de klokkenluidersmelding besloot de Raad van Advies om schoon schip te maken in het college en Chébti en Lieuw niet opnieuw te benoemen.

De prominente Raad van Advies-leden Reinier van Zutphen (de Nationale Ombudsman) en Henk Naves (voorzitter van de Raad van de Rechtspraak) ontkennen dat de twee leden weg moeten vanwege de melding. Formeel wist de Raad van Advies namelijk niet van wie de melding afkomstig is. Maar vorige week gaf Yolan Koster, de voorzitter van de Raad, desgevraagd toe dat de herbenoemingsprocedure "wel degelijk" was stilgezet "omdat we onthutst waren over het feit dat er een melding was".

Koster verdedigt dit door te beweren dat de herbenoemingsprocedure slechts tijdelijk was stilgelegd, en dat de twee leden zelf niet meer in gesprek wilden toen Koster ze daar opnieuw voor uitnodigde. Pas daarna is volgens haar het besluit genomen om dan maar niemand opnieuw te benoemen. Ze zegde vorige week aan de NOS en Nieuwsuur toe om het bewijs daarvoor te leveren, maar is sindsdien niet meer bereikbaar voor commentaar. Gisteren stapte ze onverwacht op, volgens Jacobine Geel omdat "de afgelopen maanden fysiek een zeer zware wissel op haar hebben getrokken".

De bewering van Koster klopt niet, zo blijkt nu. Een woordvoerder van het college laat weten dat de twee leden pas zijn uitgenodigd voor een gesprek toen al besloten was ze niet opnieuw te benoemen. De melding is dus de directe aanleiding voor het besluit om de herbenoemingsprocedure stop te zetten, en die procedure is daarna nooit weer opgestart.

De commissie-Sorgdrager, ingesteld door minister Weerwind om de melding te onderzoeken, zal naar verwachting na de zomer met haar bevindingen komen. De commissie gaat niet in op vragen over de reikwijdte van het onderzoek. Daarmee is onduidelijk of de commissie ook zal kijken naar de mogelijke benadeling van de klokkenluiders. Voor de twee leden komt het onderzoek sowieso te laat: op 1 juli eindigt hun aanstelling. Hun advocaat heeft daarom de Raad van Advies laten weten juridische stappen te ondernemen als de herbenoemingsprocedure niet opnieuw wordt opgestart.

Opheldering Weerwind

Verschillende Kamerleden vragen opheldering van minister Weerwind. Don Ceder (ChristenUnie) wil van de minister weten of de klokkenluiders adequaat worden beschermd. Renske Leijten (SP) vindt dat de minister hun ontslag moet terugdraaien. Ook Kamerlid Farid Azarkan van Denk roept op tot bescherming van de klokkenluiders. Hij vraagt zich daarnaast af of het college wel onafhankelijk kan oordelen over aangebrachte klachten waarin discriminatie een rol speelt, nu discriminatie onderdeel is van een klacht tegen het college zelf.