Wie zijn de Russen die Rusland zijn 'binnengevallen'? En wat is de rol van Oekraïne?

• Chiem Balduk

  Redacteur buitenland

Het blijft onrustig in de Russische regio Belgorod. Russische opstandelingen vielen de grensregio gisterochtend vanuit Oekraïne binnen. Ondanks een groot opgezette 'anti-terreuroperatie' lijken de Russische autoriteiten er nog niet in geslaagd om de controle over het gebied te herwinnen. Twee Russische groepen in Oekraïne hebben de aanval opgeëist. Beide ontstonden vorig jaar, kort na de Russische inval in Oekraïne.

Dit is wat we nu wel en niet weten.

Wie zijn het?

Het Legioen Vrijheid voor Rusland (Legion Svoboda Rossija) was gisteren de eerste die betrokkenheid claimde. Het legioen bestaat naar eigen zeggen uit overgelopen Russische militairen. Aanvankelijk ging het om 'ruim honderd' Russen, inmiddels claimen ze veel meer manschappen te hebben. Hun voornemen is om de 'moordenaars en plunderaars' uit het Kremlin te verjagen en de oorlog met Oekraïne te laten beëindigen.

De Belgische journalist Arnaud de Decker reisde afgelopen december met het legioen naar het front. Het legioen bestaat uit een allegaartje van Russen, vertelt hij. Niet alleen deserteurs, maar ook Russische krijgsgevangenen vechten mee mee. "Ze zeggen diepgravend onderzoek te doen om te controleren of zo iemand geen spion is. Ze zeggen bijvoorbeeld met een leugendetector te werken."

De andere groep, het Russische Vrijwilligerskorps, werd in de zomer van 2022 opgericht door de bekende neonazistische voetbalhooligan Denis Nikitin. Vanwege zijn extreemrechtse banden heeft hij een reisverbod opgelegd gekregen voor de Europese Schengenzone. Er wordt algemeen aangenomen dat zijn militie al eens eerder de Russische grens overstak voor een kleinschalige actie, waarvan het doel onbekend is gebleven. Het korps is benaderd voor een interview, maar zegt alleen in ruil voor donaties te praten.

De omvang van beide groepen lijkt gering. Op sociale media delen ze gretig video's van hun gevechtstrainingen en -handelingen, waarbij enkel kleine groepjes te zien zijn.

Wat hebben ze tot nu toe bereikt?

Veel is onduidelijk over de situatie in Belgorod. Vaststaat dat de Russische groepen aanwezig zijn geweest in zeker vier plaatsen, waarvan Grajvoron de belangrijkste is. Ook werd er gisteravond melding gemaakt van explosieven bij een kantoor van de geheime dienst FSB in Belgorod en een overheidsgebouw in Borisovka. Rusland zegt dat er een dode en twaalf gewonden zijn gevallen. Onduidelijk is of de opstandelingen vaste posities hebben ingenomen.

Hier vonden de aanvallen plaats:

Belangrijker dan het militaire succes is het politieke doel, zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen van het Instituut Clingendael. "De hoogmoed en incompetentie van Rusland is blootgelegd. Het is ze niet gelukt om de grens te bewaken en deze actie snel te stoppen. Het doel - het aantonen van de Russische zwakte - is dus eigenlijk al behaald. Bovendien is de oorlog naar Rusland gehaald."

Hij wijst erop dat bij deze actie de Russische tactieken nu zelf tegen Rusland wordt ingezet. "Het zijn 'rebellen' die zijn bewapend om het eigen land aan te vallen, vergelijkbaar met de Russische inmenging in Donetsk en Loehansk van 2014." Online wordt al volop de draak gestoken met de 'Volksrepubliek Belgorod', die met een gemanipuleerd referendum voor aansluiting met Oekraïne zal stemmen.

Welke rol speelt Oekraïne?

Het bestaan van de 'operatie om gebieden te bevrijden van het Poetin-regime' is door Kyiv bevestigd, maar deelname aan de actie wordt van de hand gewezen. Het is ondenkbaar dat het Oekraïense leger niet op de hoogte is van de operatie, als de acties vanaf de Oekraïense grens zijn begonnen. "Zolang de schaal klein blijft, en bijvoorbeeld geen luchtsteun wordt verleend, kan Oekraïne met die ontkenning wegkomen", stelt Deen.

De twee Russische groepen zeggen onafhankelijk van Oekraïne te opereren, hoewel het Vrijheidslegioen onder het Oekraïense commando dient. Ook dragen ze Oekraïense insignes. "Het is natuurlijk onderdeel van de strategie om de status vaag te houden", zegt brigadegeneraal Han Bouwmeester van de Nederlandse Defensie Academie. Hij houdt vooralsnog alle opties open, ook de mogelijkheid dat Rusland zelf achter de acties zit. Daarnaast is het voor Kyiv verstandig om afstand te bewaren vanwege de extreemrechtse achtergrond van de clubs.

Bekijk hier beelden van de aanval

Hoe reageert Rusland?

Rusland zegt met een anti-terreuroperatie de 'saboteurs' uit te schakelen. Die operatie zou inmiddels voltooid zijn, hoewel daar geen onafhankelijk bewijs voor is. Over arrestaties of uitgeschakelde militairen werd lang niets gemeld. Inmiddels claimt het ministerie van Defensie maar liefst zeventig doden, zonder duidelijke bewijzen.

Aanvankelijk werd geprobeerd om de situatie te downplayen, zegt Oost-Europadeskundige Deen. Felle oorlogsretoriek naar Oekraïne bleef uit. Maar vanmiddag kwam oud-president Medvedev alsnog met de gebruikelijke scheldpartijen. Hij sprak over "Oekraïense saboteurs" die "als ratten" moeten worden vernietigd. Ook wordt het Westen medeverantwoordelijk gehouden voor de acties.

Hoe riskant is deze situatie?

In de Russische oorlog in Oekraïne wordt voortdurend gesproken over 'rode lijnen' die wel of niet worden overgestoken. Het binnenvallen van Rusland zou door het Kremlin kunnen worden opgevat als een escalatie, zeker wanneer daarbij westers wapentuig is gebruikt. "De Oekraïners beschikken echter over veel op Rusland buitgemaakte wapens en tanks die ze kunnen inzetten", zegt Deen. Toch is er tot nu toe één Amerikaans pantservoertuig gespot, blijkt uit een overzicht van het Nederlandse militaire weblog Oryx.

Mogelijk is de operatie van de Russische groepen inmiddels voltrokken. Berichten over nieuwe aanvallen blijven vandaag uit. "We verwelkomen de nieuwe dag in het bevrijde gebied en gaan weer verder", was het laatste bericht van het Vrijheidslegioen vanochtend.