Oekraïne hoopt dat ook Nederland Holodomor als genocide zal erkennen
Steeds meer westerse landen gaan over tot de erkenning van de hongersnood in Oekraïne van de jaren 30 als een genocide. De Holodomor, zoals de periode wordt genoemd, kostte miljoenen Oekraïners het leven. Deze week erkende Frankrijk officieel de Holodomor als genocide. Nederland is een van de weinige EU-landen die nog niet zijn overgegaan tot erkenning.
De Oekraïense ambassade in Den Haag hoopt dat ook Nederland "deze belangrijkste stap zal zetten". De kwestie staat al geruime tijd op de agenda en kwam onder meer aan bod in de gesprekken tussen premier Rutte en de Oekraïense president Zelensky. "Juist nu is de internationale erkenning van historisch belang, omdat Oekraïners opnieuw heldhaftig de vrijheid verdedigen ten koste van hun eigen leven", aldus de ambassade.
De Holodomor - vrij vertaald als 'moord door honger' - werd veroorzaakt door het genadeloze landbouwbeleid van Sovjetleider Stalin. Kleine boerderijen moesten gedwongen plaatsmaken voor grootschalige staatsbedrijven. Oekraïense boeren die weigerden, werden afgevoerd naar Siberië. Achtergebleven boeren werden gedwongen onrealistisch veel graan af te staan. Gecombineerd met een slechte oogst ontstond er een desastreuze hongersnood.
Doelbewust wapen
De vraag of de Holodomor een genocide was, is deels een definitiekwestie, vertelt Oost-Europa-onderzoeker Karel Berkhoff van NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. "Volgens het internationaal recht gaat het om het doden van een specifieke nationale, etnische of religieuze bevolkingsgroep. Andere groepen, zoals een sociale klasse als boeren, ontbreken. Maar veel historici hanteren een bredere definitie voor genocide."
Berkhoff ziet de Holodomor als genocide of in ieder geval een misdaad tegen de menselijkheid. "Vanwege de planning en het kunstmatig creëren van honger om tegenstand uit te schakelen. Stalins intentie daarbij was enerzijds boeren dwingen zich neer te leggen bij collectieve landbouw en anderzijds als aanval op de Oekraïense identiteit." In die jaren bestond een groeiend Oekraïens verlangen naar autonomie en onafhankelijkheid, dat Stalin de kop in wilde drukken. "Dat gebeurde overigens ook al voor de Holodomor."
Rusland weigert de Holodomor als genocide te bestempelen, omdat ook andere volkeren slachtoffer waren van de hongersnood in 1932 en 1933, en het sowieso de hongersnood vooral als een 'bedrijfsongeval' ziet. Veruit de meeste doden vielen in het huidige Oekraïne.
Het probleem bij het vaststellen van de genocidale intenties is het gebrek aan bronnen en historisch onderzoek, zegt Berkhoff. "Er is onder de Sovjets decennia geen aandacht aan besteed. Pas na de onafhankelijkheid van Oekraïne zijn onderzoeken op gang gekomen en is het beeld van de Holodomor completer geworden." Ook in Nederland was er nauwelijks aandacht voor de hongersnood, stelt Berkhoff. De Holodomor is nog altijd een relatief onbekende gebeurtenis in het Westen.
Waarom erkenning
Sinds de Russische invasie van Oekraïne is de internationale erkenning voor de Holodomor in een stroomversnelling gekomen. Sindsdien besloten onder meer België, Duitsland en Roemenië hiertoe over te gaan. Het Europees Parlement stemde afgelopen december in overgrote meerderheid voor de erkenning.
Deze landen hebben de Holodomor erkend als genocide of veroordeeld als een vorm van uitroeiing:
In 2021 zei toenmalig minister Kaag van Buitenlandse Zaken dat Nederland de Holodomor niet heeft erkend als genocide, onder meer vanwege het ontbreken van wetenschappelijke consensus. Ook werd aangevoerd dat het begrip 'genocide' pas sinds de Tweede Wereldoorlog bestaat. Overigens heeft de geestelijk vader van de term 'genocide', de Pools-Amerikaanse jurist Raphael Lemkin, in 1953 de Holodomor een klassiek voorbeeld van 'genocide door de Sovjets' genoemd.
Dit voorjaar heeft de Tweede Kamer de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV) gevraagd zich opnieuw te buigen over de kwestie. Zij laten weten in juli met een advies te komen. De CAVV onderzoekt met name de juridische aspecten van zo'n erkenning. "We zijn niet toegerust om feitenonderzoek te doen."
Lesmateriaal
De Oekraïense ambassade hoopt dat Nederland juist in 2023 zal overgaan tot erkenning, omdat de Holodomor dit jaar 90 jaar geleden plaatsvond. Het zou volgens onderzoeker Berkhoff passend zijn om eventuele erkenning te doen rond de officiële Holodomorherdenking - op de vierde zaterdag van november.
"Het gaat overigens niet per se om het label", voegt Berkhoff toe. "Belangrijker is wat je met de erkenning doet. Het is voor Oekraïne belangrijk dat dit leed bekend is en onderdeel uitmaakt van de Europese geschiedenis. Daarbij kun je bijvoorbeeld denken aan het opnemen van de Holodomor in lesprogramma's."
