Hoe bescherm je 30 procent van de oceanen? In Kenia helpen vissers het koraal herstellen

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Het afgelopen halfjaar werden er verschillende verdragen getekend over de bescherming van de oceanen. In 2030 moet dertig procent beschermd zijn. Maar hoe overtuig je een visser ervan de zee met rust te laten? Een klein vissersdorp in Kenia geeft het goede voorbeeld.

Reis je helemaal naar het zuiden van Kenia, bijna bij de Tanzaniaanse grens, dan kom je uit bij Wasini-eiland, een paradijselijke plek. Aan de ene kant van het eiland ligt een beschermd marinepark met koraalriffen, tropische vissen en dolfijnen. Aan de andere kant ligt een kanaal tussen het eiland en het strand, waar mensen uit de gemeenschap en de lokale autoriteiten het voor het zeggen hebben.

Een van die mensen is Dosa Mshega. Op het strand van het kleine dorpje Mkwiro zit hij naast een groep oude vissers die hun netten aan het maken zijn. "We hebben de visvangst hier omlaag zien gaan," vertelt Mshega namens de zogenoemde Beach Management Unit. "We vingen hier minder en minder."

Je zou denken dat de vissers juist zoveel mogelijk plek willen hebben om toch nog wat vis te vangen. Maar in plaats daarvan stemden ze toe om een zone te maken waar de netten niet worden uitgegooid. Mshega wijst naar twee rode boeien in het water. "Daartussen is het verboden gebied."

'Dachten dat koraal een soort steen was'

Veel koraal is er in het verleden verwoest. Door nu een stuk van de zee met rust te laten, is de hoop van de gemeenschap dat de visvangst op termijn juist toeneemt. In het beschermde deel van het kanaal ligt nu een scala aan kunstmatige koraalriffen. Die zijn neergelegd vanuit een Keniaans-Nederlandse samenwerking tussen de Beach Management Unit en een lokaal duikcentrum aan de ene kant, en de Wageningen University en de Nederlandse Stichting REEFolution aan de andere kant.

"We dachten altijd dat koraal gewoon een soort steen was," vertelt Mshega. "Maar we weten nu dat koraalriffen vissen aantrekken. Veel vissen worden er ook geboren en zwemmen dan naar de gebieden buiten de boeien. Zo hopen we dat het beschermen van het ene gebied zorgt voor meer vis in het andere."

Deze afspraak maken ging niet zomaar, zegt marinebioloog Ewout Knoester van de Wageningen University. Hij woont in Kenia. "Het duurde even voordat we een dorp hadden gevonden dat wilde meewerken aan het project. Maar Mkwiro was wel meteen enthousiast." Lokale vissers zagen immers dat er echt iets moest veranderen. Bovendien levert het project banen op: een deel van de lokale gemeenschap schoolde zich om tot duiker. Nu doen zij zelf het meeste kweek- en herstelwerk aan het kunstmatige rif in de beschermde zone.

Betonnen buizen

Knoester onderzoekt onder meer hoe het koraal op de verschillende kunstmatige riffen groeit en welke vissen en onderwaterdieren erop afkomen. Ook gaat hij kijken of een soort koraal dat in de getijdezone leeft en wel tegen hogere temperaturen kan, ook in dieper water overleeft. Dat alles in de hoop een toekomstbestendig rif te maken.

Daarvoor krijgt hij een gloednieuw onderzoeksrif. Terwijl Knoester toekijkt, laten de Amsterdammers Jesse de Bont en Max Dijkstra van start-upbedrijf ReefSystems betonnen buizen het kanaal in zakken. Onder water maken ze er, alsof ze met een soort lego spelen, verschillende structuren van.

De buizen zijn nog geen meter breed en twintig kilo zwaar. Ze hopen dat dit systeem vaker gebruikt gaat worden om op afgelegen plekken riffen te herstellen. "Er zijn geen hijskranen voor nodig zoals bij veel andere kunstmatige riffen, je kunt ze in een vissersbootje vervoeren," zegt De Bont.

Cameraman Sven Torfinn en correspondent Elles van Gelder gingen kijken hoe het Nederlandse ReefSystems er in Kenia duizend vierkante meter aan kunstmatig rif bij bouwt:

Zo is dit kleine stukje zee een proeftuin voor de hele wereld. Toch is het de vraag of de naburige vissersdorpen Mkwiro volgen. In heel Kenia is nog geen 1 procent van de zee beschermd gebied. In het grotere plaatsje Shimoni, dat tegenover Mkwiro ligt op het vaste land, beginnen ze met de bouw van een haven om visserij op grotere schaal te kunnen faciliteren.

Visserij blijft het grootste struikelblok in alle verdragen om dertig procent van de oceanen te beschermen. Wetenschapper Knoester is bovendien sceptisch over die verdragen. "Het is belangrijk dat er afspraken zijn gemaakt, maar het is allemaal nog niet heel concreet. En wat wij hier doen is maar een heel klein druppeltje op de gloeiende plaat. Er zijn er heel erg veel nodig."