Onderzoek nachtwerk: meer maatwerk nodig om klachten aan te pakken

Bedrijven kunnen meer doen om hun personeel dat in de nacht werkt te ondersteunen. Het RIVM en onderzoeksinstituut TNO hebben een onderzoek gedaan naar de 1,2 miljoen nachtwerkers in Nederland. Een van de conclusies uit hun rapport: werkgevers kunnen en moeten aan maatwerk doen om de negatieve gevolgen te verminderen.

Het is al langer bekend dat nachtwerkers meer risico lopen op slaapproblemen, diabetes en hart- en vaatziekten. De onderzoekers hebben nu onder meer gekeken naar hoe werknemers het draaien van nachtdiensten zélf ervaren.

Jeroen werkt bij chemiefabriek Chemours, waar hij ook nachtdiensten moet draaien. Vooral rond 05.00 uur kan het zwaar worden:

Negatieve gevolgen van nachtwerk zijn onder meer lichamelijke en mentale klachten. Zo zijn nachtwerkers vaker vermoeid en ervaren ze door hun afwijkende ritme minder ruimte voor sociale activiteiten. Positieve punten zijn er ook: onder meer toeslagen en de rust en sfeer in de nacht worden ervaren als een voordeel.

In het onderzoek is niet nagegaan wat voor nachtwerkers zwaarder weegt, de voor- of de nadelen. Volgens hoofdonderzoeker Karin Proper maken de uitkomsten van het onderzoek desondanks inzichtelijk wat de impact is van nachtdiensten.

"Dé nachtwerker bestaat niet", concludeert Proper. "We weten dat nachtwerk gezondheidsrisico's met zich meebrengt, maar dit onderzoek laat verschillende ervaringen zien. Het had ook kunnen zijn dat iedereen nachtwerk vermoeiend en belastend vindt of juist geen klachten ondervindt. Dat beeld blijkt dus gemêleerd."

Steun van omgeving

Een interessante bevinding, aldus Proper, is dat voor nachtwerkers begrip en steun van de omgeving belangrijk zijn. Dat geldt niet alleen voor de ervaren belasting, maar vooral ook voor de werk-privé-balans. "Een deel van de ondervraagden zegt onvoldoende steun te ontvangen van de omgeving, terwijl een andere groep aangeeft dat juist door steun de negatieve gevolgen van nachtwerk kunnen worden verminderd."

Bij steun en begrip van de omgeving moet volgens Proper worden gedacht aan een partner die ervoor zorgt dat er 's ochtends rust in huis is als een nachtwerker net thuis komt. Of vrienden die begrijpen dat je door vermoeidheid of een nachtdienst niet aanwezig kan zijn op een verjaardag.

Arbeidsongevallen

Sectoren waarin vaak in de nacht wordt gewerkt, zijn de logistiek, gezondheidszorg en de industrie. In alle sectoren hebben nachtwerkers een grotere kans op arbeidsongevallen: anderhalf keer zo groot als werknemers zonder nachtwerk.

Op andere bijverschijnselen, zoals burn-outklachten en chronische ziekten, lopen nachtwerkers overigens een (iets) kleiner risico dan mensen die nooit 's nachts werken. Volgens de onderzoekers speelt hier mogelijk mee dat de groep nachtwerkers die het volhoudt om in de nacht te werken relatief gezond is.

24-uurseconomie

De onderzoekers keken ook naar waarom mensen in de nacht werken. Zowel werkgevers als werknemers geven als meest voorkomende reden dat werk direct gedaan moet worden. Het gaat dan bijvoorbeeld om werk in de zorg, bij de politie, brandweer of beveiliging.

Andere belangrijke redenen voor nachtwerk zijn volgens werkgevers het behalen van productiedoelstellingen en het feit dat machines 24 uur per dag moeten doordraaien, zoals in de industrie.

Hotelovernachting

Hoe iemand nachtwerk waardeert, hangt vooral af van de ervaren gezondheidseffecten. Mensen die goed functioneren, waarderen het nachtwerk. Maar er zijn ook mensen die het nachtwerk als minder prettig ervaren, bijvoorbeeld omdat ze vooral in de zomermaanden overdag lastig kunnen slapen na een nachtdienst.

Om de negatieve gevolgen van nachtwerk te beperken, is werknemers gevraagd naar oplossingen. Zij kwamen met voorstellen als het beperken van werktaken bij een hoge werkdruk. Ook stellen ze alternatief vervoer voor om veilig thuis te komen, of een hotelovernachting.

Ook werkgevers kunnen bijdragen, zegt onderzoeker Proper: "Daarbij kun je denken aan voorlichting, een cursus, aangepaste voeding, of aangepaste slaap. Denk bijvoorbeeld aan een powernap die ingevoerd kan worden."