Onrust verwacht in hoofdstad Moldavië: 'Alles wordt ingezet om te destabiliseren'

• Kysia Hekster & Chiem Balduk

  Correspondent EU en redacteur buitenland, vanuit Moldavië

"Zou jij kinderen willen opvoeden in Moldavië?", vraagt de 58-jarige Olga. Woedend is ze, een antwoord verwacht ze duidelijk niet. Ze somt op: "Gas, benzine, eten. Alles wordt duurder in dit land. De machthebbers moeten worden vervangen, dat is de oplossing." Ze is vastbesloten vandaag te demonstreren in hoofdstad Chisinau, tegen de pro-EU-koers van het land. Opnieuw, want de protesten duren al maanden.

De Moldavische autoriteiten vrezen dat de protestdag vandaag onrustig zal verlopen. Volgens de politie zijn er bewijzen dat er "rellen en massale wanorde" dreigen. Rond het middaguur zei de politie 54 mensen, onder wie 21 minderjarigen, te hebben opgepakt voor bezit van verboden voorwerpen en voor het vertonen van "bedenkelijk gedrag". Aan de vooravond van het protest waarschuwde de politie dat "geen enkele provocatie wordt getolereerd".

Hoe groot het pro-Russische sentiment is in Moldavië, en in welke mate de betogers geheel uit eigen beweging de straat op gaan, is niet geheel duidelijk. Maar volgens Moldavische, Oekraïense en Amerikaanse inlichtingendiensten probeert Rusland gewelddadige protesten in het land te voeden. Dat zou onder meer blijken uit onderschepte plannen voor een staatsgreep. Sindsdien is Chisinau alert op wie het land binnenkomt. De grenspolitie heeft dit jaar al 2600 buitenlanders de toegang tot het land ontzegd, onder wie "saboteurs die Moldavië willen destabiliseren".

Er wordt al langer gevreesd voor instabiliteit in Moldavië, dat ingeklemd ligt tussen Roemenië en Oekraïne. Vanwege de toenadering van het land tot de EU probeert Rusland op allerlei manieren Moldavië te destabiliseren, zo stelt de regering. "Oekraïne wordt direct door Rusland aangevallen, en Moldavië met indirecte middelen", vertelt oud-onderminister van Buitenlandse Zaken Iulian Groza op zijn kantoor in Chisinau.

Kosten omlaag bij vrede

Spil in de anti-regeringsprotesten is de oligarch Ilan Sor, en zijn Sor Partij. Volgens hem is Moldavië in een diepe crisis gestort vanwege de uitgesproken steun aan Oekraïne. Zijn kleine oppositiepartij is onderwerp van meerdere strafrechtelijke onderzoeken, onder meer vanwege het aanzetten tot onrust en het betalen van Moldaviërs om de straat op te gaan. Het is daardoor niet duidelijk wie uit eigen initiatief de straat op gaat.

Het stadje Orhei, een uur ten noorden van Chisinau, is het bolwerk van Sor. Als burgemeester maakte Sor zich immens populair door deels met verduisterd geld de stad op te knappen en een pretpark met gratis entree te bouwen. Tegenwoordig verblijft Sor in het buitenland, vanwege een veroordeling tot een jarenlange celstraf vanwege een bankschandaal.

In Orhei geen kwaad woord over oud-burgemeester Sor. Mensen zijn vooral boos over de gestegen kosten. "Voor gepensioneerden als ik is het heel lastig", zegt Aleksander Komorowski in het parkje om de hoek van een speciale Sor-supermarkt. Daar wordt brood voor een gesubsideerde prijs verkocht. "Dankzij Sor."

Het gesprek over gestegen prijzen gaat al snel over op de oorlog in Oekraïne, het buurland 30 kilometer verderop. Als er vrede komt, dalen de prijzen, stelt hij. "Wij zijn voor vrede zodat we niet worden meegesleurd in de oorlog." Een buurman, ook met de naam Aleksander, is stellig: "De Amerikanen zijn de oorlog begonnen, maar laten anderen het uitvechten."

Hybride oorlog

Beide heren gaan met bussen van de protestorganisatie naar het protest in Chisinau. Pas op het laatste moment wordt duidelijk wanneer zij worden opgehaald. "De vorige keer werd onze bus buiten de stad tegengehouden, dus toen konden we uiteindelijk niet naar de bijeenkomst."

Zulke veiligheidsmaatregelen worden door de Sor Partij aangegrepen om de Moldavische regering - die consequent 'het regime' wordt genoemd - te beschuldigen van grove schendingen van de mensenrechten. "De regering heeft een golf van intimidatie, chantage en vervolging van burgers gelanceerd om het protest te dwarsbomen", aldus de partij.

De 'oneerlijke' behandeling van de Sor Partij is voer voor de Russische staatsmedia, die in Russischtalige delen van Moldavië worden geconsumeerd. Het is een van de vele wapens van de 'hybride oorlogsvoering' van Rusland tegen Moldavië, vertelt oud-minister Groza. "Op alle manieren wordt geprobeerd het land te destabiliseren, van cyberaanvallen en bommeldingen tot nepnieuws en desinformatie."

Steun EU

Als voorbeeld noemt hij de verschillende verhalen in Russische media over vermeende Oekraïense aanvalsplannen op Transnistrië, de pro-Russische afvallige regio in het oosten van Moldavië. Zo zou Oekraïne een slecht onderhouden munitiedepot in Transnistrië willen leegroven, of de leider van Transnistrië willen omleggen. Kyiv sprak van "complete nonsens" en "voorspelbare leugens".

Moldavië probeert de desinformatie tegen te gaan door onder meer Kremlingelieerde media te schorsen. Maar het kan weinig doen om de onvrede in het land, die breder is dan de Sor-aanhangers, weg te nemen. Daarvoor is de economische en politieke situatie in het land te instabiel.

"Rusland maakt gebruik van de kwetsbaarheden van Moldavië en voedt de bestaande spanningen", aldus Groza. De voedingsbodem voor destabilisatie is immers groot, in een land waar tot de Russische invasie in Oekraïne de helft van de bevolking positief stond tegenover Rusland.

"Maar", zo stelt Groza, "de meeste Moldaviërs willen juist ver weg blijven van de protesten. De steun voor de EU-koers neemt alleen maar toe." Al zal dat geluid vandaag niet het dominante geluid zijn in Chisinau.