OM wil stamboom-dna-databanken gebruiken bij het oplossen van cold cases

Het Openbaar Ministerie en het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) willen bij de opsporing particuliere dna-databanken inzetten, die voor stamboomonderzoek gebruikt worden. Het middel zou ingezet kunnen worden bij ernstige strafzaken die zijn vastgelopen.

In het buitenland wordt deze methode al gebruikt. Of dit in ons land ook mag, vraagt het OM binnenkort aan de rechter. Het OM en het NFI willen deze opsporingsmethode gebruiken in twee cold cases. Het gaat om zaken waarin dna-materiaal beschikbaar is van een nog onbekende verdachte of van een slachtoffer van een misdrijf van wie de politie en het OM nog niet weten wie het is.

De dna-databanken die het OM bij de opsporing wil gebruiken zijn particulier. Deze zijn de laatste jaren steeds populairder en worden ingezet voor stamboomonderzoek: mensen kunnen ermee opzoek naar hun (verre) voorouders. Het OM wil gegevens opvragen bij GEDMatch en FamilyTreeDNA. Er wordt voor deze databanken gekozen omdat gebruikers hier zelf toestemming kunnen geven om hun profielen strafrechtelijk te gebruiken. Bij andere grote Amerikaanse dna-databanken is dat niet het geval.

Steeds meer gebruik van databanken

De databanken worden vooral door Amerikanen gebruikt, maar omdat van veel inwoners de voorouders uit Europa komen kan er een match plaatsvinden, denkt het OM. "Bovendien maken steeds meer Nederlanders voor stamboomonderzoek gebruik van dit soort dna-databanken", klinkt het in een verklaring.

In de VS wordt de opsporingsmethode via dit soort particuliere databanken sinds 2018 gebruikt. Volgens het OM leidde dat tot doorbraken in zo'n 550 cold cases. Ook in andere landen wordt de opsporingsmethode inmiddels toegepast, onder andere in Canada en Australië.

Ook in Europa zijn cold cases door de inzet van de deze databanken opgelost. Zo werd in Zweden een dubbele moordzaak uit 2004 opgelost, en in Noorwegen een moordzaak uit 1999.

Volgens Bart Custers, hoogleraar Law and Data Science aan de Factulteit Rechtsgeleerdheid (Universiteit Leiden), is het juridisch toegestaan dat het OM gegevens uit de databanken haalt als de bedrijven meewerken. Toch plaatst hij kanttekeningen bij deze werkwijze, ondanks een aantal doorbraken. "In Zweden willen ze ondanks een doorbraak bijvoorbeeld toch even stoppen, omdat ze bedenkingen hebben bij deze handelwijze. De twijfel zit vooral op het gebied van privacy."

"Je zet niet de dna-gegevens van de dader in het systeem, maar van verwante mensen", zegt Custers. "Daar probeer je de dader mee te achterhalen. Dat betekent dat je gevoelige informatie van onschuldige burgers in politiesystemen zet."

Volgens Custers is het bovendien niet duidelijk wat er verder met die gegevens gedaan wordt. "Als ze opgeslagen zijn in een database, kunnen ze ook op andere plekken gebruikt worden. Uit dna kun je heel veel informatie halen. In dit geval dient dat misschien iets goeds, maar mogelijk belanden die gegevens in de toekomst in het buitenland of in de zorg. In andere landen gelden andere wetten. Daar wil je een rem en controle op."