Jacht op daders bestorming Brasilia gaat onverminderd door

• Boris van der Spek

  correspondent Latijns-Amerika

Hoewel de bestorming van overheidsgebouwen op het Plein van de Drie Machten bijna twee weken geleden is, is het gevaar voor de democratie in Brazilië nog niet geweken. President Lula blijft die boodschap uitdragen. "Veel mensen waren hier medeplichtig aan", zei hij op een van zijn eerste persconferenties na de bestorming. "Ik ben ervan overtuigd dat de deur van het Planalto (het presidentiële paleis, red.) is geopend, zodat mensen binnen konden komen."

Voor hem staat het vast: de duizenden radicale aanhangers van oud-president Bolsonaro, die het parlementsgebouw, het hooggerechtshof en het presidentieel paleis bestormden omdat zij de uitslag van de presidentsverkiezingen niet accepteren, kregen hulp van binnenuit. De president heeft aangekondigd dat al het huidige presidentiële personeel gescreend zal worden op hun achtergrond en uitlatingen op sociale media.

Schoonmaak van veiligheidsapparaat

Daarnaast is de linkse president begonnen aan een schoonmaak van het veiligheidsapparaat. Brazilië heeft een ingewikkeld veiligheidssysteem, maar de steun voor Bolsonaro, zelf een voormalig legerkapitein, is in alle geledingen groot.

President Lula ontsloeg zaterdag legerleider Julio Cesar de Arruda, die pas sinds 30 december die functie bekleedde. Volgens Lula hebben meerdere strijdkrachten onder Arruda's leiding de demonstranten geholpen.

Zo'n vijftig militairen die verantwoordelijk waren voor de beveiliging van het presidentiële paleis zijn eveneens ontslagen. Ook heeft de regering bijna alle regionale chefs van de snelwegpolitie ontslagen en achttien chefs van de nationale politie vervangen.

Jacht op daders

Naast zware ingrepen om een herhaling van 8 januari te voorkomen, gaat de jacht op de direct betrokkenen onverminderd door. Ruim 900 mensen zijn uit voorzorg opgesloten en zeker veertig zijn al aangeklaagd. Deze groep wordt onder meer terrorisme ten laste gelegd.

De onderzoeken richten zich ook op Bolsonaro zelf. De oud-president, die in de Amerikaanse staat Florida verblijft, deelde twee dagen voor de bestorming een video waarop de verkiezingswinst van Lula in twijfel werd getrokken.

Door deze uitlatingen zijn bolsonaristas gaan geloven in verkiezingsfraude, hoewel er nooit bewijs is gevonden voor onrechtmatigheden. Bolsonaro zou met zijn actie en zijn uitlatingen mogelijk schuldig zijn aan opruiing.

Bekijk hier hoe Bolsonaro-aanhangers elkaar op sociale media opriepen om naar Brasilia te komen:

Het ging bij het Bolsonaro-kamp echter verder dan alleen twijfel zaaien over de verkiezingsuitslag. Een week geleden werd tijdens een huiszoeking bij Anderson Torres, minister van Justitie onder Bolsonaro en politiechef van Brasilia ten tijde van de bestorming, een conceptversie van een decreet gevonden.

Met dat decreet zou de machtige kiescommissie buitenspel gezet worden en zouden de verkiezingen ongeldig verklaard kunnen worden. Het duidt er volgens Lula-aanhangers op dat er sprake was van een groter, vooropgezet plan om de democratie met een institutionele staatsgreep omver te werpen.

Dat minister Torres vlak voor de bestorming naar de VS vertrok, terwijl hij verantwoordelijk was voor de veiligheid in de hoofdstad, maakt hem nog verdachter. Hij zou mogelijk hebben samengewerkt met de radicale Bolsonaro-aanhangers of op zijn minst nalatig zijn geweest. Toen hij terugkeerde naar Brazilië, werd hij meteen gearresteerd op de luchthaven.

Steun voor Lula, veroordeling bestorming

Dat Lula niet terugdeinst voor zware ingrepen, heeft ook te maken met het sentiment dat nu heerst onder een groot deel van de bevolking. Peilingen wijzen uit dat een grote meerderheid de bestorming afwijst, dat ze vinden dat de politie zijn werk niet goed heeft gedaan en dat ze de ingrepen van Lula voorlopig steunen. Onder hen zijn veel Bolsonaro-aanhangers die juist niet achter het geweld staan.

Binnen de Liberale Partij van Bolsonaro brokkelt de uitgesproken steun ook af. Waar de oud-president eerder werd gezien als de gedroomde oppositieleider, is hij nu van zijn voetstuk gevallen. Niet alleen vanwege zijn mogelijke rol bij de bestorming, maar ook vanwege de onderzoeken naar onder meer zijn verkiezingscampagne en zijn destructieve coronabeleid.

Lula weet dat hij het ijzer moet smeden nu het heet is. Hij riep na de bestorming alle gouverneurs van de deelstaten bijeen en zoekt, ondanks zijn harde ingrepen, ook toenadering tot het leger.

Ook binnen de politiek staan gematigde krachten nu welwillend tegenover de president, omdat ze hebben gezien hoe de democratie heeft gewankeld. Het is steun die Lula hard nodig heeft als hij de jonge democratie weer wil versterken.