Wat gebeurt er na het overlijden van een emeritus paus?
Paus emeritus Benedictus XVI, geboren als Joseph Aloisius Ratzinger in Beieren, is op 95-jarige leeftijd overleden. Wat gebeurt er nu?
Er bestaat geen protocol voor de uitvaart van een gepensioneerde paus. Wel uiteraard voor die van een regerend paus. Als die zijn laatste adem heeft uitgeblazen, wordt eerst de dood vastgesteld door zijn lijfarts. Vervolgens tikt de camerlengo, de kardinaal die de lopende zaken behartigt na de dood van de paus, de overledene driemaal met een zilveren hamertje op het voorhoofd en noemt hem bij zijn doopnaam.
Bij geen antwoord spreekt hij de woorden "de paus is dood" uit en begint de periode die na de uitvaart zal leiden tot het conclaaf en de verkiezing van een nieuwe paus.
Schaduwpaus in de achtertuin
Maar in dit geval komt er natuurlijk helemaal geen conclaaf. Wel een uitvaart, al is nu nog onduidelijk hoe die eruit zal zien. Vermoedelijk zal het geen besloten gebeuren zijn, want na zijn aftreden in 2013 heeft Benedictus XVI een aantal belangrijke beslissingen genomen. Hij koos ervoor om zijn pauselijke naam te behouden en pauselijke witte kleding te dragen, die bijna niet verschilt van die van de regerende paus Franciscus.
Hij trok zich terug in een verbouwd klooster in de tuinen van het Vaticaan, omringd door een kleine hofhouding bestaande uit zijn privésecretaris Georg Gänswein en vier lekenzusters. En daarmee begonnen de problemen. Na de verkiezing van zijn Argentijnse opvolger waren er opeens twee mannen-in-het-wit in het Vaticaan, die ook nog eens qua visie en beleid enorm van elkaar verschilden.
Hoewel Benedictus XVI trouw beloofde aan de nieuwe paus en toezegde een teruggetrokken leven van stilte en gebed te zullen leiden, bleek dat in de praktijk niet altijd zo uit te pakken. In de eerste jaren van zijn emeritaat gaf hij interviews aan een Duitse journalist die tot een biografie werden verwerkt. Ook schreef hij artikelen die kritisch waren over de hervormingen van paus Franciscus.
Kampioen van de conservatieven
Want Franciscus had snel na zijn aantreden het roer van de Kerk omgegooid. Hij legt veel minder nadruk op de leer en heeft veel meer aandacht voor praktische naastenliefde. Franciscus wil een open, gastvrije Kerk waarin meer ruimte is voor mensen die niet volgens de doctrine leven, zoals gescheiden mensen die hertrouwd zijn en homoseksuelen. Een doorn in het oog van zijn voorganger en van allen die zich thuis voelden in de zuivere, strenge Kerk van Benedictus.
En zo groeide het klooster in de tuinen van het Vaticaan uit tot een toevluchtsoord voor conservatieven die de lijn van de nieuwe paus verafschuwden en Benedictus eigenlijk als de "enige echte" paus beschouwden. Of Benedictus het daar zelf mee eens was, valt te betwijfelen. Het was vooral zijn entourage (Gänswein) die zich inspande om hem tot hoeder van de traditie te bevorderen.
Benedictus leek daar enigszins in mee te gaan, maar weigerde uiteindelijk toch om zich voor het karretje van de conservatieven te laten spannen. Meerdere malen voelde hij zich gedwongen om publiekelijk zijn trouw aan Franciscus benadrukken. Maar echt gemakkelijk is de situatie nooit geweest, misschien ook wel omdat niemand had verwacht, ook Benedictus zelf niet, dat zijn emeritaat langer zou duren dan zijn pausschap.
Officiële of besloten uitvaart?
Bijna acht jaar is hij paus geweest en staatshoofd van het ministaatje Vaticaanstad. Hij zal hoogstwaarschijnlijk drie dagen worden opgebaard in de Sint-Pieter, zodat wie wil, afscheid van hem kan nemen. Het lijkt aannemelijk dat hij ook een officiële uitvaart zal krijgen. Vermoedelijk met een uitvaartmis in de Sint-Pieter of op het plein voor de basiliek, voorgegaan door paus Franciscus.
Dat is nog nooit vertoond: een paus die een paus begraaft.
Of bij die uitvaartmis ook staatshoofden en regeringsleiders aanwezig zullen zijn, is nu nog onduidelijk. Je zou verwachten van wel. Het enige dat min of meer zeker is, is de plek waar Joseph Ratzinger, zoals Benedictus eigenlijk heet, zal rusten. Hij heeft een voorkeur uitgesproken voor het lege graf in de crypte onder de Sint-Pieter, waar eerder Johannes XXIII en Johannes Paulus II hebben gelegen. Pausen die nu allebei heilig zijn en van wie de lichamen verplaatst zijn naar de basiliek zelf.
Voor alle andere onderdelen van het protocol na zijn overlijden blijft het voorlopig gissen, want bij het overlijden van deze eerste emeritus paus moet het Vaticaan een nieuwe traditie gaan bedenken.
