Oekraïense Nobelprijswinnaar: 'Ontvoeringen horen bij Russische strategie'

• Chiem Balduk

  Redacteur buitenland

Het Russische leger ontvoert stelselmatig burgers uit de bezette delen van Oekraïne. Honderden Oekraïense bestuurders, journalisten, activisten en advocaten worden inmiddels vermist. "Het is systematisch en onderdeel van het Russische beleid. Er moeten lijsten zijn geweest met wie moest worden opgepakt."

Dat zegt Oleksandra Romantsova, uitvoerend directeur van het Oekraïense Centrum voor Burgerlijke Vrijheden. Haar organisatie neemt vandaag de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst, samen met twee partnerorganisaties uit Belarus en Rusland. Deze week was ze in Nederland en sprak ze met de NOS.

Haar organisatie verzamelt bewijs en rapporteert over oorlogsmisdaden begaan door het Russische leger. Ze ziet dat vooral de zogeheten civil society doelwit is, het maatschappelijk middenveld. "Op dit moment zijn meer dan 700 van zulke vermissingen bekend, maar dat zijn alleen de gevallen die bij ons gemeld zijn."

Onder de vermisten zijn lokale politici, schrijvers en priesters. "Ieder individu dat mensen om zich heen kan verzamelen en beïnvloeden vormt een gevaar." Het is voor Romantsova geen verrassing dat zij doelwit zijn. "In eigen land heeft Rusland iedere vorm van vrijheid en burgerrechten de kop ingedrukt, dus het is geen verrassing dat ze het ook in Oekraïne proberen."

Bij de Russische militaire operaties in Syrië, Georgië en Tsjetsjenië was hetzelfde patroon zichtbaar, stelt de mensenrechtenverdediger.

Niet alleen in Boetsja

De ontvoerde burgers belanden veelal niet in reguliere gevangenissen, maar in onbekende 'illegale' gevangenissen, aldus Romantsova. "Daar worden zij onder druk gezet in de hoop dat zij 'bijdraaien'. Ze moet 'inzien' dat de Russische operatie in Oekraïne goed is en bijvoorbeeld een spijtvideo opnemen." Wie weigert, verdwijnt van de aardbodem, zegt de activist.

Drie voorbeelden van vermiste Oekraïense burgers:

De civil society is in Oekraïne, in tegenstelling tot Rusland, vrij groot, zegt Romantsova. "Vrijwel iedere burger is sinds de Maidanrevolutie een geëngageerde burger geworden." Ook zij besloot zich in te zetten voor haar land. Toen de eerste Maidanprotesten zich aandienden in het najaar van 2013 zei ze haar baan bij een bank op en werd actief bij het Centrum voor Burgerlijke Vrijheden. Sindsdien rapporteert ze over oorlogsmisdaden in Oost-Oekraïne.

De oorlogsmisdaden van nu zijn niet anders dan de misdaden van toen, vertelt Romantsova. "Al sinds 2014 zien we illegale detentie door de Russen van Oekraïense burgers, bijvoorbeeld leden van Krim-Tataarse organisaties."

Sinds de grootschalige Russische invasie van 24 februari vinden de misdrijven op grotere schaal plaats, maar overal ziet haar organisatie dezelfde werkwijze. "We kennen Boetsja, Irpin en Izjoem, maar in kleinere plaatsen gebeurt precies hetzelfde. Dat maakt dat we kunnen concluderen dat het systematisch is."

Ze wijst daarbij op de betrokkenheid van Belarus. Haar organisatie heeft meerdere bewijzen van ontvoerde burgers die naar de vazalstaat van Rusland zijn overgebracht.

Martelkamers in Cherson

Rusland en Oekraïne wisselen regelmatig krijgsgevangenen uit, maar dat zijn vrijwel altijd militairen. De vastgezette bestuurders, journalisten en activisten komen nauwelijks in aanmerking om op de 'onderhandelingslijst' te verschijnen, weet Romantsova. "Doordat ze buiten reguliere gevangenissen worden gehouden, kunnen we ook geen Russische advocaten die eerder met onze organisatie samenwerkten naar ze toesturen."

De organisatie kan meer betekenisvol werk leveren in de bevrijde gebieden. Zo doet haar team nu onderzoek in de recent heroverde stad Cherson. In de aangetroffen martelkamers wordt gezocht naar sporen van vermiste Oekraïners, maar dat wordt bemoeilijkt doordat de Russische bezetter een deel van de detentiecentra heeft opgeblazen. "Als we de vermisten niet dood of levend aantreffen, betekent dat dat ze zijn meegenomen naar ander gebied dat onder Russische controle staat."

In het bevrijde Cherson zijn zeker elf martelkamers ontdekt:

Dat sterkt Romantsova in het idee dat onderhandelingen met Rusland geen goed idee zijn. Oekraïne moet doorvechten, zegt ze. "Iedere dag dat delen van Oekraïne bezet blijven, worden nieuwe oorlogsmisdaden gepleegd. Als het schieten is gestaakt is er nog geen vrede, die is er pas als alle gebieden zijn bevrijd."

Nobelprijs

De toekenning van de Nobelprijs was een verrassing voor Romantsova. Ze ziet het als erkenning van het belang van het werk van mensenrechtenactivisten. "Als mensenrechten worden geschonden en er niet wordt gereageerd, maar vooral wordt nagedacht over de goede olieprijs, dan leidt dat vroeg of laat tot oorlog. Daarom is ons werk zo belangrijk."