Doorbraak in kankerbehandeling met eigen cellen: 'Ik had eerst een doodvonnis'

Huidkanker bestrijden met je eigen afweercellen. Dat is hoe een nieuw, persoonlijk medicijn tegen agressieve huidkanker werkt. Onderzoekers spreken van een veelbelovende ontwikkeling. Bij een op de vijf patiënten bij wie deze methode werd toegepast, verdween het uitgezaaide melanoom. Bij de helft slonken of verdwenen de uitzaaiingen.

Het Nederlands-Deense onderzoek is gepubliceerd in medisch tijdschrift The New England Journal of Medicine. Afweercellen die de kanker moeten bestrijden, worden uit de tumor gehaald, vermenigvuldigd in een laboratorium en teruggebracht in het lichaam van de patiënt. Zo worden ze actiever gemaakt.

Het idee is dat deze cellen hun weg naar de tumor al hebben gevonden en daardoor een voorsprong hebben. Hun aantal wordt verveelvoudigd omdat het er klaarblijkelijk te weinig zijn en ze worden tegengewerkt door de kankercellen. Het opkweken is veel werk en moet voor iedere patiënt afzonderlijk gebeuren.

Zo ontstaat een levend geneesmiddel, zegt internist-oncoloog en onderzoekersleider John Haanen. In zakjes van zo'n 300 milliliter zitten gemiddeld 40 miljard T-cellen, die via een infuus worden teruggegeven aan de patiënt. Dat wordt TIL-therapie genoemd: tumor-infiltrerende lymfocytentherapie.

Zo werkt de TIL-therapie:

Bij bijna de helft van de 84 patiënten die de therapie kregen, sloeg de behandeling aan. Uitzaaiingen werden kleiner en verdwenen bij 20 procent zelfs helemaal. In de controlegroep van patiënten die met de standaard-immuuntherapie werden behandeld, werden de uitzaaiingen bij 21 procent kleiner en verdween de ziekte bij 7 procent.

Haanen: "Tien jaar geleden was melanoom zo dodelijk dat ik elk jaar een nieuwe patiëntenpopulatie zag. Nu zie ik sommige patiënten al tien jaar. Immuuntherapie heeft de behandeling van melanoom revolutionair veranderd."

Toch overlijdt nog ongeveer de helft van de mensen met een uitgezaaid melanoom binnen vijf jaar nadat de diagnose is gesteld. "We zijn er nog lang niet", zegt hij. "De TIL-studie laat wel zien dat de therapie met de eigen afweercellen een uiterst krachtige vorm van immuuntherapie is bij uitgezaaid melanoom, zelfs als andere immuuntherapie heeft gefaald."

Deling versnellen

Haanen kan nog niet zeggen waarom de behandeling aanslaat. De patiënten krijgen behalve de grote hoeveelheid cellen ook een chemokuur. Die moet ruimte maken voor de nieuwe immuuncellen. "Mogelijk verwijdert de chemo de rem waarmee de tumoren de immuuncellen dwarszitten."

Daarnaast krijgen ze medicijnen om de deling van de nieuwe cellen te versnellen. De bijwerkingen daarvan zijn soms fors, wat de behandeling zwaar maakt. Wel verdwijnen die altijd weer, zegt Haanen.

De behandeling is nu nog kostbaar, 65.000 euro per patiënt. Het Zorginstituut Nederland kijkt momenteel of de kosten kunnen worden vergoed vanuit de basiszorgverzekering.

Het onderzoek, dat acht jaar duurde, is uitgevoerd door artsen van het Nederlands Kanker Instituut (NKI) en van het National Center for Cancer Immune Therapy in de Deense hoofdstad Kopenhagen.

Het geneesmiddel komt uit het lab van het NKI, het onderzoeksinstituut van het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam, en van bloedbank Sanquin.