Discussie over Europese begrotingsregels weer losgebarsten

• Aïda Brands

  redacteur Brussel

De nooit eindigende discussie over de begrotingsregels in de Europese Unie is weer losgebarsten. De Europese Commissie heeft ideeën gepresenteerd over nieuwe begrotingsregels. Daarin mogen EU-landen zelf plannen maken om hun staatschuld in te dammen. Daartegenover staat dat er wel consequenties zijn als ze te weinig doen.

De discussie over de begrotingsregels is zeer beladen, en barstte voor het eerst los in de jaren 90, in de aanloop van de invoering van de euro. Noord-Europese landen als Nederland zijn, althans op papier, voor strikte begrotingsdiscipline en strenge regels. Zuid-Europese landen, die altijd meer kampen met hoge staatsschulden, willen juist meer flexibiliteit.

Sinds de invoering van de euro moeten de EU-landen zich houden aan Europese begrotingsregels, die destijds werden vastgelegd in het Stabiliteitspact. De staatsschuld mag niet groter zijn dan 60 procent van het bruto binnenlands product (bbp) en het begrotingstekort moet onder 3 procent van het bbp blijven. Maar al vanaf het begin werd dat niet nageleefd. Nota bene Duitsland en Frankrijk, de as van de EU, waren de eerste landen die ervan afweken. Nu hoort Duitsland bij de strenge landen, Frankrijk wil nog steeds meer flexibiliteit.

Nu geen handhaving

Van streng toezicht op de begrotingsregels is nu geen sprake. Hoewel er genoeg landen zijn die zich structureel niet hebben gehouden aan de begrotingsregels, heeft dat nooit geleid tot sancties. Volgens de regels kan er gekort worden op EU-subsidies als lidstaten hun huishoudboekje niet op orde hebben. maar dat gebeurt nooit.

Volgens de nieuwe plannen van de Commissie kunnen landen in de toekomst dus zelf bedenken hoe ze hun staatsschuld gaan terugbrengen. Dat wordt nu nog bepaald door de EU. In de financiële crisis kwamen landen als Griekenland en Portugal hierdoor in grote problemen. Volgens kritische economen werden ze 'kapot bezuinigd'.

Het idee is nu dat landen vier jaar de tijd krijgen om de staatsschuld in te dammen en ook nog een keer uitstel kunnen aanvragen voor drie jaar. Aan de percentages verandert niks, maar landen krijgen meer zeggenschap over hoe ze daar naartoe werken.

Daar staat tegenover dat landen sneller gekort worden als zij zich niet aan hun eigen plannen houden. De Commissie moet veel consequenter gaan optreden dan zij nu doet.

Goede eerste stap

Volgens econoom Harald Benink zijn de ideeën van de Commissie een goede eerste stap. Maar de hoogleraar banking and finance aan de Universiteit Tilburg mist nog wel een element in de plannen van de Commissie.

Op dit moment worden op de klimaattop in Egypte grote zorgen geuit dat er nog te weinig wordt geïnvesteerd in verduurzaming. Het zou volgens hem dan ook goed zijn dat deze plannen gekoppeld worden aan extra Europese klimaatfondsen. "Landen met hoge schulden kunnen het zich minder permitteren om te verduurzamen, want dan gaat de staatsschuld weer omhoog."

Er moet wat hem betreft een nieuw Europees klimaatfonds worden opgericht. Daar wordt al langere tijd over gesproken in Brussel, maar de regeringsleiders zijn het er nog niet over eens. Nederland en Duitsland benadrukken dat er nog genoeg geld zit in het coronaherstelfonds en dat nog meer geld lenen nu niet nodig is. "Dat is een goed argument, want op de korte termijn is er inderdaad nog genoeg geld, maar ik verwacht dat er op de lange termijn toch nog grote investeringen gedaan zullen moeten worden", zegt Benink.

'Brusselse bezuinigingsobsessie'

Minister Kaag van Financiën is gematigd positief over de plannen van de Commissie. Op Twitter zegt ze het goed te vinden dat landen meer zeggenschap krijgen en dat er tegelijkertijd wel wordt opgetreden tegen landen die hun zaken niet op orde hebben.

In het Europees Parlement zijn linkse en rechtse partijen het erover eens dat de huidige begrotingsregels niet werken. De VVD is blij dat handhaving nadrukkelijk de aandacht krijgt in de plannen. "Het is belangrijk dat de Commissie streng handhaaft en niet een oogje toeknijpt als landen zich niet aan de regels houden", zegt VVD-Europarlementariër Caroline Nagtegaal.

GroenLinks en de PvdA juichen het juist toe dat landen meer zeggenschap krijgen over het terugdringen van de staatsschuld. "De Brusselse bezuinigingsobsessie is hiermee afgelopen. Economen zeggen al lang dat bezuinigen in tijden van crisis onverstandig is", aldus Paul Tang van de PvdA.

De plannen van de Commissie zijn nog geen officieel voorstel, dat volgt waarschijnlijk in januari. Met het lanceren van deze ideeën lijkt de Commissie de geesten rijp te willen maken voor een herziening van de begrotingsregels.