Verkiezingsstrijd nadert ontknoping in ultra-gepolariseerd Brazilië
Brazilianen maken zich op voor wat nu al de spannendste en belangrijkste verkiezingen in de recente geschiedenis van het land worden genoemd. Zondag komt de felle verkiezingsstrijd, waarbij begin deze maand al in de eerste ronde werd gestemd, tot een climax. Dan sluiten om 17.00 uur de stemlokalen; een paar uur later is bekend wie de nieuwe president van Brazilië wordt.
Lukt het de uiterst rechtse president en oud-legerkapitein Jair Bolsonaro (67) herkozen te worden? Of gaat de sociaaldemocratische oud-president Luiz Inacio 'Lula' da Silva (77) het land opnieuw leiden?
Volgens de laatste peilingen van de gerenommeerde Braziliaanse opiniepeiler Datafolha ligt Lula (49 procent) voor op Bolsonaro (44 procent). De marge van 5 procentpunten maakt de nek-aan-nekrace extra spannend.
'Evangelicos' instrument voor Bolsonaro
De aartsrivalen Bolsonaro en Lula staan ideologisch lijnrecht tegenover elkaar. Het gaat in de campagne vooral over de personen en wat ze voor hun achterban vertegenwoordigen; minder aandacht is er voor de inhoud.
Bolsonaro vertegenwoordigt in de ogen van zijn aanhangers vooral de traditionele en conservatieve familiewaarden, waarbij de angst voor de zogeheten genderideologie en voor links wordt benadrukt. Hij verzet zich tegen progressieve ideeën over bijvoorbeeld homoseksualiteit en transgenders en zaken als de legalisering van abortus en softdrugs.
In Bolsonaro's strijd zijn de evangelisch-christelijke gelovigen, die via de machtige en veelal dogmatische pinkstergemeenten enorm zijn gegroeid in het van oorsprong katholieke Brazilië, een uiterst belangrijk instrument.
Hoe dat zit, en waarom zij Bolsonaro steunen, zie je in deze video:
Lula da Silva en zijn achterban vrezen dat de democratische waarden en instituten die onder Bolsonaro de afgelopen jaren in gevaar zijn gekomen, nog verder worden uitgehold als de ultrarechtse leider de verkiezingen wint.
Bolsonaro viel de afgelopen vier jaar herhaaldelijk instituties aan zoals het Congres, het Hooggerechtshof en de Kiesraad die de verkiezingen organiseert. Hij heeft al aangekondigd dat hij verlies bij deze verkiezingen niet zal accepteren. Bolsonaro twijfelt openlijk aan de betrouwbaarheid van het elektronische kiessysteem. Dat is volgens hem frauduleus, hoewel het al jarenlang wordt gebruikt.
Tropische Trump
Bolsonaro wordt wel de 'Tropische Trump' genoemd, wat te maken heeft met de instrumenten die hij gebruikt om zijn aanhangers aan zich te binden. Net als zijn ideologische voorbeeld Trump maakt Bolsonaro al sinds de vorige verkiezingen in 2018 gebruik van nepnieuws en desinformatie. Die worden bij deze verkiezingen opnieuw volop in de strijd gegooid.
Overigens maakt ook de kant van Lula zich in deze campagne schuldig aan fake news. De angst dat zich bij een verlies van Bolsonaro taferelen kunnen voordoen zoals eerder in de Verenigde Staten, waar Trump-aanhangers begin vorig jaar het Capitool bestormden, is reëel.
Mocht het echt zo ver komen, is het nog maar vraag wat het leger van Brazilië dan gaat doen. Bolsonaro, die zelf een militaire achtergrond heeft, flirt graag met de militaire dictatuur (aan de macht tussen 1964 en 1985). Maar de huidige militaire top van Brazilië en de zakenelite zijn tegen een staatsgreep.
Bolsonaro bedient zich van zijn eigen socialemediakanalen, waar hij een gelikte verkiezingscampagne voert. Hij maakt gebruik van populaire muziek en de nationale symbolen van Brazilië, zoals de vlag en het volkslied, die hij zich na de vorige verkiezingen heeft toegeëigend.
'Veiligstellen van democratie'
Lula belooft in zijn campagne, behalve het 'veiligstellen' van de democratie, ook een herstel van de Braziliaanse economie. Onder Bolsonaro stagneerde die, mede door de coronapandemie. Naar schatting 33 miljoen Brazilianen lijden honger, terwijl dat probleem onder Lula juist was uitgebannen.
Lula refereert in deze campagne graag aan 'gouden tijden', de jaren dat hij president was. Tijdens zijn regeertermijn, tussen 2003 en 2010, was Brazilië als BRIC-land een van de opkomende economieën. Dat was mede te danken aan de grote grondstoffen- en olieboom, waardoor de economie in sommige jaren tot 7 procent groeide. Door sociale programma's, zoals de gezinsuitkeringen die onder Lula werden ingevoerd, lukte het tientallen miljoenen Brazilianen uit de ergste armoede op te klimmen richting de middenklasse.
Maar voor veel Brazilianen staat Lula ook symbool voor het grote corruptieschandaal Operatie Lava Jato. Meer dan honderd politici en hooggeplaatsten zijn ervoor opgepakt, ook de oud-president zelf. In 2018 werd Lula in hoger beroep veroordeeld tot 12 jaar celstraf, maar na 580 dagen kwam hij vrij. Vervolgens werden de aanklachten tegen hem ongeldig verklaard door het Hooggerechtshof.
Buitenland kijkt mee
Ook internationaal staat er bij deze verkiezingen veel op het spel. Onder Bolsonaro verloor Brazilië internationaal prestige en raakte het land verder geïsoleerd. Bolsonaro kwam in opspraak vanwege zijn beleid met betrekking tot het Amazonegebied. Onder zijn regering nam de houtkap daar fors toe. Als hij wint, zo is de vrees, zal de ontbossing nog verder toenemen omdat hij de Amazone dan verder open zal stellen voor economische activiteiten.
In een uiterst spannend verkiezingsweekend, in een land dat nooit eerder zo gepolariseerd was, zal het er vooral om spannen wat er gebeurt als een groot deel van de bevolking teleurgesteld wordt.
