China aan vooravond derde termijn Xi: 'Veel mensen durven niet meer te praten'
Het congres van de Chinese Communistische Partij moet nog beginnen, maar eigenlijk staat de uitkomst al vast. Opponenten en critici zijn monddood gemaakt en binnen de partij staan de neuzen grotendeels dezelfde kant op. En dus hoeft president Xi Jinping komende week bij het twintigste partijcongres zijn hoogst ongebruikelijke derde termijn als partijleider alleen nog maar op te halen.
"De wereld is op zijn kop gezet", zegt een partijlid uit Gansu. Hij is met collega's van de provinciale regering op studietrip in Jiaxing, de plek waar in 1921 het eerste partijcongres werd afgemaakt op de zogeheten Rode Boot. Die was daarvoor gehuurd door Mao Zedong en consorten. Kort daarvoor waren de communisten verdreven uit Shanghai, waar de bijeenkomst in eerste instantie werd afgetrapt.
"In die tijd moesten we ons nog verstoppen voor de Japanners en nationalisten, iedereen wilde ons pakken", zegt het partijlid. "Het twintigste partijcongres is een feest voor het hele land. Natuurlijk hopen we op Xi."
Wie is Xi Jinping, hoe komt hij zo machtig en wat wil hij met China? Bekijk de video:
Een mening die, niet geheel verrassend, gedeeld wordt door andere partijleden die zich verdringen rond de Rode Boot op het Zuidermeer in Jiaxing. "Dit is de wieg van de revolutie", zegt iemand van de studiegroep, op de plek waar vanwege covid-beperkingen vrijwel geen toeristen zijn. "Van hieruit is het Chinese volk opgestaan. China heeft zich snel ontwikkeld, het leven wordt elke dag beter."
Voor een groot deel van de bevolking werd het leven uiteindelijk inderdaad beter. Na de rampjaren onder Mao kwam er welvaart. De burgermaatschappij kreeg weer wat ruimte, hoe beperkt ook. Onder Xi is die beperkte ruimte als sneeuw voor de zon verdwenen, weet ook Yu Wensheng. De mensenrechtenadvocaat riep in 2018 op tot vergaande hervormingen van de grondwet, ook opperde hij vrije verkiezingen.
"De dag erna werd ik gearresteerd", zegt Yu, die eerder dit jaar vrijkwam. Hij kwam naar buiten in een wereld die hij, mede door de strenge coronabeperkingen in China, niet meer herkende.
"Vier jaar geleden had iedereen de vrijheid om te bewegen", legt Yu uit. "Die vrijheid is er niet meer. Iedereen lijkt nu elektronische handboeien te dragen", zegt hij over de verplichte corona-apps en de datahonger van de autoriteiten. "Ik heb het gevoel dat ik van een kleine gevangenis in een grote gevangenis terecht ben gekomen."
Stevige woorden, in een tijd waarin de meeste critici hun mond niet meer durven open te trekken. Maar Yu, die gemarteld werd en zijn cel moest delen met moordenaars, verkrachters, dieven en fraudeurs, doet dat nog wel, en kent de risico's als geen ander.
"Toen ik in 2018 grondwetswijzigingen had voorgesteld, werd ik de dag erna gearresteerd", zegt Yu, die wel voorzichtiger formuleert. "Ik weet dat dat weer kan gebeuren. Ik ga niet zeggen of ik dat wel of niet weer ga doen, maar het is niet waarschijnlijk. Ik wil er nu zijn voor mijn vrouw en kind, die moeilijke jaren hebben gehad", zegt hij.
"Op een dag zal ik mogelijk opnieuw worden opgepakt, maar ik hoop dat dat nog even duurt." Van de autoriteiten mag hij niet met de media praten, nog altijd staat hij onder surveillance.
In de huidige omgeving durven veel mensen niet meer te praten.
De broze hoop onder progressievere Chinezen op een vrijer en meer democratisch China lijkt onder Xi zo goed als vervlogen. "Tien jaar geleden was er nog ruimte om te praten en waren er nog mensen die opstonden voor mensenrechten", zegt Yu over de periode voor 2012, toen Xi de macht greep. "In de huidige omgeving durven veel mensen niet meer te praten."
Des te opmerkelijker was het dat donderdag in het universiteitsdistrict van Peking een spandoek werd aangetroffen op de Sitongbrug, een groot viaduct. "We willen geen PCR's, we willen eten. We willen geen lockdowns, we willen vrijheid", viel er te lezen. "Weg met de dictatoriale verrader Xi Jinping."
Protesten waren er volop in de afgelopen maanden, maar die waren veelal gericht tegen de aanhoudende lockdowns. Vrijwel niemand waagt zich meer aan persoonlijke aanvallen op de leider van de Communistische Partij. Inmiddels zijn de meeste bruggen in de hoofdstad, daags voor de opening van het twintigste partijcongres, voorzien van agenten en vrijwilligers. Peking staat onder hoogspanning.
Toekomst ongewis
Voor de studenten in Jiaxing kan partijbaas Xi niet meer stuk. "We vertrouwen hem volledig", zegt Wang Yue, lid van de Communistische Jeugdliga. "We denken dat hij voor altijd aanblijft", zegt haar studiegenoot Gao Yangyi.
Maar voor mensen als Yu, die zijn advocatenbadge moest inleveren en drie jaar lang geen 'politieke rechten' heeft, is de toekomst ongewis. "Ik zal de strijd misschien niet meer aangaan zoals ik dat eerder deed", zegt hij kalmpjes. "Ik weet niet wat mijn lot is na het twintigste partijcongres, maar als ik niet gearresteerd word ga ik misschien weer wat doen met mensenrechten en de rechtsstaat."
