Wat houdt de nieuwe transgenderwet in? Vijf vragen en antwoorden

Moet iemand zijn of haar geslacht in het paspoort zelf bij het gemeentehuis kunnen wijzigen? Over die vraagt buigt de Tweede Kamer zich vandaag. Het parlement bespreekt vanavond de zogenoemde transgenderwet.

Die wet bestaat al veel langer en werd al eens versoepeld. Nu wil het kabinet verdere aanpassingen invoeren. Vijf vragen en antwoorden daarover.

1. Wat staat er in de nieuwe wet?

Een van de belangrijkste aanpassingen heeft betrekking op het geslacht dat staat in de geboorteakte. Op basis van die akte wordt het paspoort uitgegeven. Ieder paspoort bevat de aanduiding V (vrouw), M (man) of X (genderneutraal). Wie die aanduiding wil veranderen, heeft daar nu nog een deskundigenverklaring voor nodig. In de nieuwe wet vervalt deze. Een 'X' krijgen is dus al wel mogelijk, maar dit is niet in de wet vastgelegd en moet via de rechter geregeld worden.

Een tweede belangrijke wijziging heeft betrekking op de leeftijdgrens. In de nieuwe wet mogen jongeren onder de 16 jaar ook hun geslachtsregistratie laten wijzigen. Dat kan nu niet. Wel staat in de wet dat kinderen hiervoor eerst langs de rechter moeten.

Tegenstanders van de wet zien met name deze aanpassing als probleem. Zij wijzen erop dat een kind onder de 16 nog onder het ouderlijk gezag staat en vinden dat het kind hier niet goed over kan besluiten.

Transgenderorganisaties - en sommige ouders - zeggen juist dat veel trans kinderen in hun dagelijks bestaan al vóór hun 16de volgens een ander geslacht dan het geboortegeslacht leven. Dat het paspoort dat niet 'laat zien' leidt volgens hen alleen maar tot lastige situaties.

Dan is er nog een derde aanpassing voorgesteld en die heeft betrekking op de locatie. Wie nu de registratie wil aanpassen moet dat doen in de geboortegemeente. Het wetsvoorstel maakt het mogelijk dat iemand naar het stadshuis in de eigen woonplaats gaat.

2. Wat houdt de nieuwe procedure in?

Belangrijk is dat de deskundigenverklaring, die kan worden afgegeven door een arts of psycholoog, niet meer nodig is. Als de aanpassingen door de Tweede Kamer worden aangenomen, wordt de verklaring vervangen door een bedenktermijn van minimaal vier weken.

Onder de nieuwe wet stuurt een trans persoon het verzoek naar de gemeente. Dan gaat de bedenktermijn van minimaal 4 (en maximaal 12) weken in. Vervolgens komt iemand naar het gemeentehuis en wordt de wijziging bekrachtigd. Een aanpassing leidt er overigens niet toe dat iemand voorrang krijgt op een medische behandeling bij een genderkliniek: die staat er helemaal los van.

Transgenderactivisten pleiten al langer voor het afschaffen van de deskundigenverklaring. Zij vinden dat de verklaring inbreuk maakt op hun zelfbeschikkingsrecht. Bovendien zijn er kosten aan verbonden: een gesprek met een deskundige kost zo'n 250 euro, de verklaring zelf 65 euro. Uit een evaluatie van de wet uit 2017 bleek bovendien dat deskundigen niet kunnen garanderen dat de wens om te wisselen, duurzaam is.

In de nieuwe wet is overigens geregeld dat een derde of vierde aanpassing via de rechtbank moet worden gedaan.

3. Wat ging er aan het wetsvoorstel vooraf?

De transgenderwet kent zoals gezegd een langere geschiedenis. Voor 2014 bepaalde de wet nog dat iemand die de geslachtsregistratie wilde aanpassen, gesteriliseerd moest zijn. Transgender personen werden daardoor blijvend onvruchtbaar. Die oude wet gold van 1985 tot 2014 en vorig jaar bood het kabinet hiervoor excuses aan.

Het vorige kabinet wilde daarnaast inzetten op emancipatie van trans personen en kwam met een nieuw wetsvoorstel. De Raad van State bracht daar vorig jaar mei een advies over uit. Het adviesorgaan concludeerde dat het kabinet in het voorstel niet goed had uitgelegd waarom de leeftijdsgrens moest komen te vervallen. De RvS was dus niet tegen de grens, maar vond de onderbouwing van het kabinet wel onvoldoende.

Onderzoeksbureau Panteia deed daarnaast onderzoek naar de Nederlandse situatie. Het bureau onderzocht onder meer de genderneutrale aanduiding 'X'.

4. En de aanduiding 'X' dan?

Begin dit jaar kwam D66-Kamerlid Lisa van Ginneken met een amendement hierover. Zij wilde dat in het wetsvoorstel ook werd opgenomen dat mensen zonder tussenkomst van de rechter een 'X' (genderneutraal) konden krijgen. Maar dat werd juridisch te ingewikkeld, de Raad van State adviseerde daarom om een apart wetsvoorstel in te dienen.

Wie de aanduiding X in zijn paspoort wil moet daarvoor naar de rechter. Maar omdat hier wettelijk niets voor is geregeld, worden dergelijke verzoeken ook nog wel afgewezen.

5. Hoe is het in andere landen geregeld?

Als Nederland de wetswijziging aanneemt, is het daarmee niet het eerste land ter wereld. Argentinië schafte de deskundigenverklaring in 2012 als eerste af, Denemarken volgde in 2014 als eerste Europese land. Ook Ierland, Malta en Noorwegen hebben aanpassingen doorgevoerd.