‘Nog nooit zoveel gedode en gemartelde burgers gezien’
Sinds het begin van de oorlog heeft hoofdofficier van justitie Joeri Belooesov zijn kostuum niet meer aangehad. De boomlange jurist, die verantwoordelijk is voor alle onderzoeken naar oorlogsmisdaden, draagt sinds 24 februari 'tactische kleding'; een semimilitair uniform zoals ook president Zelensky draagt. "En ook stevige schoenen, buiten trap je in scherven."
Per dag krijgt Belooesov driehonderd meldingen binnen van oorlogsmisdaden. Sinds eind februari lopen er 22.000 zaken. "Dit is een nieuwe realiteit", verzucht de hoofdofficier. "Nog nooit hebben we zoveel gedode mensen gezien, burgers. Die werden gemarteld. En ook gedode kinderen. We werkten al 24/7 hier, nu 48/7. De werkdruk is hier tien keer zo hoog geworden."
Het Oekraïense openbaar ministerie kan dit nooit alleen aan. Het krijgt dan ook veel hulp: "We hebben internationale partners. Er zijn achttien landen die onderzoek doen naar oorlogsmisdaden in Oekraïne. Met hen hebben we dagelijks contact."
Grote vissen
Om lijn en structuur te brengen in al deze onderzoeken, houdt het Internationaal Strafhof (ICC) vandaag een conferentie in samenwerking met de Europese Commissie. Vandaag gaat in Den Haag de Ukraine Accountability Conference van start "om de slachtoffers van het geweld recht te doen".
Belooesov is blij met alle steun. "Maar het ICC zal het Oekraïense justitiële systeem niet vervangen. Het ICC gaat achter tien, twintig grote vissen aan, de rest moeten we zelf doen."
Met grote vissen bedoelt hij Poetin en de mensen in diens omgeving die deze oorlog hebben bedacht, goedgekeurd en gepland. Belooesov is ervan overtuigd dat die ooit gepakt zullen worden. Hij verwacht dat ze een fout zullen maken, dat ze ooit weer denken te kunnen reizen, als de situatie verandert.
Menselijk schild
"Er zijn veel redenen waarom ons werk belangrijk is. Als dit geweld tegen gewone burgers onbestraft blijft, zal het zich verspreiden naar andere landen. Oekraïne moet dit stoppen. Want ook Poetin kijkt. Als hij hiermee wegkomt, zal hij verder gaan," verwacht Belooesov.
Hoe die gewone burger al heeft geleden, is voelbaar in bijvoorbeeld het dorpje Jahidne. Ongeveer 350 burgers werden hier opgesloten in een kelder van een lagere school die het Russische leger in gebruik had genomen als hoofdkwartier. Ze dienden als menselijk schild, om te voorkomen dat het Oekraïense leger de commandopost zou beschieten.
Tot de bevrijding door het Oekraïense leger zaten deze mensen dertig dagen op elkaar gepakt, zonder dat ze naar buiten mochten, ook niet om hun behoefte te doen. Ongeveer tien mensen zijn bezweken aan zuurstofgebrek. Hun lijken mochten niet afgevoerd worden. De jongste gijzelaar was anderhalve maand oud, de oudste 92 jaar.
Verslaggever Wessel de Jong vertelt in deze video over de ellende die de dorpsbewoners meemaakten:
Voor het Oekraïense OM vallen de gebeurtenissen in Jahidne in de categorie Boetsja, Irpin en Marioepol. Met dat verschil dat hier de camera's niet kwamen.
"Het waren geen beesten, maar nog erger. Moge God alle Russen verdrijven uit Oekraïne en eigenlijk van deze wereld." Olga Matvijenko is de angst van haar tijd in de kelder nog niet te boven.
De doodstraf is wat haar betreft de enig denkbare straf voor de Russische militairen, die halsoverkop moesten vluchten voor het Oekraïense leger. Belangrijke documenten lieten ze achter in hun haast. Het Oekraïense OM weet daardoor exact welke militairen hierachter zitten.
Toch zal het niet snel tot zaken komen als het om dit soort wreedheid gaat, zo verwacht Belooesov. "En als er geen gerechtigheid komt binnen twee, drie maanden, zullen slachtoffers gefrustreerd raken," zegt de hoofdofficier. Toch zal hij zich niet laten verleiden tot juridisch haastwerk. "We moeten blijven geloven in de wet. En dat kost helaas tijd."
