Waarom het geboortecijfer almaar daalt en de wereldbevolking (nog) groeit
Een miljard mensen erbij in elf jaar tijd. De bevolking groeit wereldwijd met duizelingwekkende aantallen, bevestigt een vandaag verschenen VN-rapport. In november wordt de 8 miljardste wereldburger verwacht. Maar als je inzoomt op de geboortecijfers is de grote stagnatie van de bevolkingsgroei in de wereld allang ingezet.
Vrouwen krijgen gemiddeld veel minder kinderen dan voorheen. Zelfs in sub-Sahara-Afrika, waar het geboortecijfer ruim het dubbele is van Europa en Noord-Amerika, daalt dat cijfer gestaag sinds 1980. Het is in veertig jaar tijd afgenomen van bijna zeven kinderen gemiddeld naar 4,5 nu.
Volgens de VN ligt het wereldwijde gemiddelde inmiddels onder de 2,5 geboortes per vrouw:
In dit artikel vier vragen en antwoorden over de nieuwste bevolkingsgroeicijfers van de VN.
Waarom stijgt de wereldbevolking zo hard?
Dat komt door een combinatie van het feit dat mensen gemiddeld (veel) langer leven en er in bepaalde regio's van de wereld nog relatief veel kinderen geboren worden. De eerder genoemde 4,5 baby's per vrouw in sub-Sahara-Afrika is historisch gezien een laag gemiddelde, maar het komt nog altijd neer op een forse bevolkingsgroei.
Je kunt in de bovenstaande grafiek denkbeeldig een horizontale lijn trekken op 2,1 geboortes per vrouw. Dit is het minimale aantal baby's dat volgens de VN nodig is om een bevolking in stand te houden.
Europa en Noord-Amerika zitten daar al bijna een halve eeuw onder. Vandaar dat hier de bevolking gemiddeld genomen alleen nog kan groeien als gevolg van immigratie en het verder verlengen van de gemiddelde levensduur.
Maar in Afrika en delen van Azië ligt het geboortecijfer nog boven het kantelpunt van 2,1. In het huidige tempo verwacht de VN dat nog voor het einde van deze eeuw de wereldbevolking zich stabiliseert rond de 10,4 miljard mensen.
Waarom vlakt de groei in rap tempo af?
Tussen 1960 en 1970 zie je bijna alle lijnen in de grafiek flink omlaag gaan. Dat is deels te verklaren door de komst van de pil en andere anticonceptiemiddelen. Maar het hangt ook samen met de al eerder ingezette daling van de kindersterfte en de opkomst van onderwijs, legt emeritus hoogleraar demografie Pieter Hooimeijer uit.
"Waar kinderen voorheen een soort sociale zekerheid waren voor de ouders en bijdroegen aan het inkomen, werden kinderen steeds duurder omdat ze ook onderwijs moesten volgen. Daarbovenop werd het krijgen van veel baby's ook minder noodzakelijk, omdat er veel meer in leven bleven dan voorheen."
Simpel gezegd: hoe welvarender en beter opgeleid een bevolking wordt, hoe minder kinderen er gemiddeld per gezin worden geboren. En dat gebeurt al jaren op grote schaal. Het percentage van de wereldbevolking dat onder de armoedegrens leeft, is sinds 1990 ruim gehalveerd. De VN heeft als doelstelling dat in 2030 nog maar 3 procent van de bevolking in extreme armoede leeft.
In hoeverre speelt religie een rol bij geboortecijfers?
In het jodendom, christendom en de islam is er vanuit de traditie altijd verzet geweest tegen geboortebeperking, vervolgt Hooimeijer. "Nog steeds zien we dat moslims in bijvoorbeeld Oost-Afrika gemiddeld meer kinderen krijgen. Maar dat geldt uitsluitend voor het armere deel van de bevolking. En dat zie je ook terug bij de christelijke bevolking, die krijgen ook meer kinderen dan gemiddeld."
De VN-statistieken versterken het beeld dat een hoger opleidingsniveau en inkomen meer invloed heeft op geboortecijfers dan religie. Zo is in het overwegend conservatief-islamitische Saudi Arabië het gemiddelde aantal baby's per vrouw in veertig jaar tijd gedaald van ruim 7 tot iets meer dan 2.
Wat zijn de verwachtingen voor Nederland?
Waar in sommige Europese landen de bevolking krimpt, is dat nog niet het geval in Nederland. Wel ligt het huidige geboortecijfer onder het kantelpunt van 2,1 geboortes per vrouw. De Nederlandse bevolking blijft voorlopig groeien als gevolg van migratie en een stijgende levensduur.
Het CBS verwacht dat er in 2070 ergens tussen de 18,8 miljoen en 22,2 miljoen mensen wonen in Nederland. Die cijfers liggen ver uit elkaar, omdat het aantal migranten zich over zo'n lange periode lastig laat voorspellen.
De steeds verder vergrijzende populatie brengt problemen met zich mee. Zo zal dit fenomeen het nu al nijpende personeelstekort nog verergeren. Ook zullen de zorgkosten blijven oplopen, omdat steeds ouder wordende mensen ook steeds langer een beroep doen op medische hulp. Maar de wereldwijde statistieken suggereren dat alle landen hier vroeg of laat mee te maken zullen krijgen.
