Nederlander ontvluchtte Russische bezetting: 'Menselijkheid afgepakt'

• Chiem Balduk

  Redacteur Buitenland

De Nederlander Leo de Lange leefde vier maanden onder Russische bezetting in de Zuid-Oekraïense stad Cherson, en bracht zich via een riskante vlucht in veiligheid. Vanuit Georgië vertelt hij zijn verhaal.

De Lange, een voormalige accountmanager die zijn brood de laatste tijd verdiende met de handel in cryptomunten, kwam sinds september vorig jaar regelmatig in Cherson, waar zijn vriendin geboren en getogen is. Eind januari besloot hij zich definitief te vestigen in de stad die eind 18de eeuw door tsarina Catherina de Grote werd gesticht. "Ik had net mijn derde les Russisch gehad toen de Russen binnenvielen."

Een onzekere tijd brak aan, waarbij de Russische repressie steeds verder toenam. Arrestaties en verdwijningen waren er aan de orde van de dag. "Een bekende van mij, een Amerikaan, werd opgepakt. Twee dagen later verscheen hij in een video op een pro-Russisch Telegramkanaal, in een donkere ruimte met de angst in zijn ogen. Daarna hebben we niets meer van hem vernomen."

Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken weet van de zaak, maar kan om privacyredenen geen commentaar geven.

Als een vakantie

De Lange besefte dat hij als buitenlander gevaar liep. "We besloten veel in onze datsja buiten de stad te verblijven, maar ook daar verschenen de Russen." Hij toont een foto van een boot met zo'n 25 zwaarbewapende militairen, met twee arrestanten, van wie er één een oud-politiecommissaris zou zijn.

Die druppel deed de emmer overlopen. Hij besloot te vertrekken, via de Krim en Rusland naar Georgië, met zijn vriendin en haar dochter. Naar Oekraïne afreizen zou te gevaarlijk zijn, omdat hij dan dwars door het front zou reizen. Kennissen zouden op zijn huis passen. Op een vroege ochtend reden ze weg, met een tas vol kleren, eten en drinken. "We namen niet veel mee. Alsof je op vakantie gaat."

Het werd geen vakantie. Onderweg waren wegblokkades, waarbij "het Nederlandse paspoort met interesse werd bekeken". Bij de grens van de Krim volgde een lange wachttijd. "Er stonden zo'n 50 auto's voor ons, en uiteindelijk moesten we acht uur wachten."

Ook daar trok zijn paspoort de aandacht van de beambten. "Toen werd ik ondervraagd, in een amateuristisch hokje, een soort container. Er werden ook mug shot-foto's gemaakt." Dat De Lange geen Russisch sprak, leidde tot nervositeit, maar gelukkig mocht zijn vriendin vertalen.

De ondervraging duurde 1,5 à 2 uur. "Er werd naar alles gevraagd, van mijn eerste baan tot de geboortedatum van mijn ouders. Tussendoor werden opmerkingen gemaakt als 'Westerlingen zijn dom' en 'Erg hè, dat Oekraïne vol nazi's zit'." Noodgedwongen stemde hij daarmee in.

Zak over het hoofd

Na een uur werd De Lange opnieuw ondervraagd, met dezelfde vragen. "Toen begon het naar te worden. Mijn vriendin werd gevraagd waarom we eigenlijk weg willen. "De explosies", zei ze. "Dat komt door de Oekraïners hè?" werd gezegd." Weer een uur later werd hij nogmaals intimiderend ondervraagd.

"Ik was bang dat ik opeens een zak over mijn hoofd zou krijgen en zou verdwijnen", zegt De Lange. "Ze spelen heel erg op je gevoel in. Ze laten je doen wat ze willen, al je menselijkheid wordt afgepakt." Nadat er was gebeld met 'Moskou' kreeg het stel te horen dat ze mochten doorreizen.

Een dag later arriveerden ze in de Russische stad Krasnodar. Hartelijk werden ze niet ontvangen. "Met een Oekraïens nummerbord ben je een nazi en word je gek aangekeken." Onderweg probeerde hij een vrachtwagen met een grote Z in te halen. "Maar hij ging opeens naar links. Daarna deed ik nog twee pogingen, en telkens weer reed hij naar links. Hij wilde mij van de weg rijden!"

De afgelegde route:

Er wachtten nieuwe verhoren bij het betreden van de Russische deelrepubliek Noord-Ossetië en aan de grens met Georgië. "Daar hebben we anderhalf uur moeten wachten, vanwege een onbekende 'fout'."

Vluchteling geworden

De aankomst in Georgië was emotioneel. "Toen kwam vrij wat vier maanden onderdrukking met je doet. Het is heel erg wennen om ongestoord foto's te kunnen maken of te internetten. Dat mensen 's avonds de straat op gaan zonder bang te zijn dat ze door een dronken Rus worden verkracht."

Ook tienduizenden Russen zijn naar Georgië gevlucht:

De Lange beseft dat hij nu een vluchteling is. "We hebben alles achtergelaten en weten niet wanneer we kunnen terugkeren. Als het lang duurt, moet je ergens een nieuw leven opbouwen. Maar als Cherson snel wordt bevrijd, dan maken we er een vakantie van. Dan was dit slechts een roadtrip met een heel slechte start."