In door Rusland bezette gebieden zorgen Oekraïense verzetsstrijders ervoor dat het Russische leger niet op zijn lauweren kan rusten. Ook worden 'collaborateurs' aangevallen of zelfs omgebracht.
Dat melden onderzoekers, overheden en is te zien op beelden die via internet worden verspreid, en waarvan de NOS in een deel van de gevallen de authenticiteit heeft kunnen vaststellen. Het verzet is vooral actief in het zuiden van Oekraïne en met name in en rond Cherson.
De acties kunnen voor Oekraïne heel effectief zijn: zo worden de Russische troepen beziggehouden en kunnen ze hun pijlen niet ergens anders op richten. Ook kan hun opmars worden vertraagd, bijvoorbeeld door het opblazen van bruggen.
Maar in sommige gevallen wordt ook het oorlogsrecht geschonden door deze zogenoemde partizanen, een term voor verzetsbewegingen die achter de vijandelijke linies opereren. Gisteren nog werd een stadsbestuurder gedood die door de Russen was geïnstalleerd. "Je mag alleen leden van de krijgsmacht aanvallen, en geen burgers", benadrukt Marten Zwanenburg, hoogleraar militair recht aan de Defensie Academie en de Universiteit van Amsterdam.
Partizanen
Juist die acties tegen 'collaborateurs' zijn heel effectief, zegt hoogleraar Martijn Kitzen, hoogleraar irreguliere oorlogvoering aan de Defensie Academie. Samenwerken met de Russische bezetter is een stuk minder aantrekkelijk als je dat met de dood kunt bekopen.
"Het opblazen van een brug of het treffen van militaire doelen heeft natuurlijk ook wel zin", zegt Kitzen. "Maar het effect daarvan is tijdelijk. Acties gericht op het bestuur kunnen een bezetting echt ondermijnen", zegt hij, met de kanttekening dat op afstand moeilijk is te zeggen hoe effectief het verzet precies is.
Het is vergelijkbaar met wat de Taliban succesvol deden in Afghanistan, stelt Kitzen, die zelf als oud-militair onder meer in Uruzgan diende. "Het zorgt er bovendien voor dat Rusland sleutelfiguren moet beveiligen, en dat kost militaire capaciteit die ze elders niet kunnen inzetten."
Geliquideerd
De vrijdag geliquideerde stadsbestuurder,Dmitry Savloetsjenko, was niet het eerste partizanendoelwit. Eerder werden een pro-Russische activist en een pro-Russische blogger gedood. Een "overgelopen" lid van het Oekraïense parlement was een doelwit, al is onduidelijk hoe hij eraan toe is, en de door Rusland benoemde burgemeesters van Enerhodar en Melitopol overleefden waarschijnlijke aanslagen op hun leven. Ook de door Rusland benoemde gouverneur van Tsjernobaevka en het hoofd van de gevangenissen in Cherson werden aangevallen.
Hoewel ze door Rusland zijn benoemd en mogelijk dus ook samenwerkten met het Russische leger, mag dat simpelweg niet volgens het oorlogsrecht, zegt jurist Zwanenburg. "Je mag burgers niet aanvallen, behalve als die zelf deelnemen aan vijandelijkheden. Val je bijvoorbeeld een burgemeester aan, dan is dat een oorlogsmisdrijf."
Overigens maakt Rusland zich op veel grotere schaal schuldig aan schendingen van het oorlogsrecht: er zijn inmiddels talloze gevallen bekend van geweld tegen burgers.
Nepburgemeester
Hoe groot en georganiseerd het Oekraïense partizanenverzet precies is, is onbekend. Het is mogelijk dat het Oekraïense leger erbij betrokken is. Het verzet wordt in ieder geval aangemoedigd vanuit de Oekraïense overheid: zo loofde de gevluchte burgemeester van Melitopol gisteren 10.000 dollar uit voor de dood van de door Rusland benoemde "nepburgemeester" van die stad. De vorige Russischgezinde burgemeester nam naar verluidt al ontslag na een bomaanslag in de buurt van haar huis.
In acht gevallen verifieerde de NOS beelden van acties van partizanen, waarbij de locatie van de beelden kon worden bevestigd. De toedracht is echter vrijwel niet te verifiëren, en ook is niet te verifiëren dat de acties door partizanen werden verricht.
Dat die groepen actief zijn, en dat ze daarbij ook Russischgezinde overheidsfunctionarissen aanvallen, is echter zowel door de Oekraïense als door de Russische overheid bevestigd. Ook het Institute for the Study of War, een Amerikaanse denktank die de gevechtshandelingen nauwgezet volgt, maakt melding van partizanen-acties.
Het verzet kan ook kleiner zijn: zo sturen Oekraïeners locaties van Russische legereenheden door, of plakken ze posters waarin wordt opgeroepen tot verzet, soms met namen van doelwitten.
Zonder gevaar zijn de acties niet. Ook het doorgeven van locaties van troepen levert gevaar op. "Je bent op dat moment een legitiem militair doelwit", zegt jurist Zwanenburg.
Bovendien neemt Rusland het niet zo nauw met het oorlogsrecht. "Je ziet dat het ombrengen van één Rus kan worden afgestraft door het ombrengen van tien burgers", aldus Kitzen.
OSINT-onderzoekers Yorrick de Vries en Anthony van der Meer leverden een bijdrage aan dit artikel.