Troost voor nabestaanden 220 vermiste vliegeniers met nationaal monument

• Gijs Hoekstra

Voor veel mensen biedt het IJsselmeer vertier, maar voor de nabestaanden van ongeveer 220 vermiste vliegeniers was dat de afgelopen decennia anders. De vliegeniers raakten vermist tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze zaten aan boord van geallieerde bommenwerpers die boven het IJsselmeer werden neergeschoten door de Duitsers.

Het merendeel van die bemanningen is teruggevonden, maar ongeveer 220 van hen zijn nog altijd spoorloos.

Om hen te eren, wordt vandaag een nationaal monument onthuld vlak voor de kust van het Friese dorpje Molkwerum:

Offer

Het idee voor het monument ontstond in Molkwerum zelf. Daar ligt namelijk het graf van de Schotse piloot Tom McCrorie. Op 5 juli 1943 spoelde zijn lichaam aan net buiten het dorpje. Een aantal dagen daarvoor, op 23 juni 1943, was zijn Stirling-bommenwerper neergestort in het IJsselmeer, zo'n zeven kilometer ten oosten van Den Oever. Aan boord waren zeven bemanningsleden. Vijf, onder wie McCrorie, spoelden weken later aan, maar de twee andere zijn nooit gevonden.

"We kwamen erachter dat er voor hen helemaal geen monument of gedenksteen was", zegt Fekke Bandstra, die samen met dorpsgenoten het project bedacht. "Het was gebruikelijk dat vliegeniers in het land waar ze sneuvelen ook werden begraven. Dat is dan ook een plek waar de herinnering aan hen levend wordt gehouden, maar voor de vermisten was er niets. Zodoende kwamen we op het idee om een nationaal monument voor alle vermiste vliegeniers boven het IJsselmeer te maken, zodat ook zij herdacht worden voor het offer dat ze gegeven hebben."

"Het begon heel klein, want we wilden twee jaar geleden in het kader van 75 jaar vrijheid eerst alleen een gedenksteen maken voor McCrorie. Maar uiteindelijk is het een nationaal monument geworden. Het is heel bijzonder dat het is gelukt."

Vanmiddag wordt het vier meter hoge monument onthuld. Het staat in het water en is in de vorm van de achtervleugel van een Stirling-bommenwerper. In het bijbehorende informatiepaneel staat daarover: "Een afgebroken vleugel ligt op een plek waar hij eigenlijk niet hoort; net als de vermiste vliegeniers zijn gebleven op een plek ver weg van hun geliefden waar zij eigenlijk niet horen."

Een van de vliegeniers aan boord van McCrories toestel was bommenrichter James Leonard Richards uit Nieuw-Zeeland. Zijn lichaam is nooit gevonden. Richards' neef, die speciaal voor de ceremonie overkomt uit Australië, zal de vleugel officieel onthullen. Ook nabestaanden van andere inzittenden zijn vandaag aanwezig.

Om alle nabestaanden uit het toestel op te sporen, werkten de inwoners van Molkwerum samen met de Stichting Missing Airmen Memorial Foundation (SMAMF) uit Leeuwarden. De stichting doet al jaren onderzoek naar de vele neergeschoten bommenwerpers in Noord-Nederland. Een behoorlijke speurtocht, aldus Alexander Tuinhout van de SMAMF.

"We hebben door de jaren heen archiefstukken verzameld van verschillende squadrons waartoe de bommenwerpers behoorden. Daar staan vaak namen in en soms ook geboortedata. Zo zoeken we verder of er nog nabestaanden zijn. In veel gevallen gaat dat om neven en nichten, of achterneven of achternichten, omdat de vliegeniers zelf nog jong waren toen ze sneuvelden en vaak nog geen kinderen hadden. Het kost vaak veel moeite om ze in het buitenland te traceren. Als dat eenmaal gelukt is dan reageren ze vaak blij verrast."

Tuinhout: "Het IJsselmeer werd in de Tweede Wereldoorlog door de geallieerde bommenwerpers vaak gebruikt als aanvlieg- en terugvliegroute. De Duitsers wisten dat en gebruikten daarom het vliegveld in Leeuwarden als basis voor hun jachtvliegtuigen om de bommenwerpers te onderscheppen. Met succes. Boven het IJsselmeer zijn meer dan honderd geallieerde bommenwerpers neergeschoten."

Een van die bommenwerpers was dus de Stirling-bommenwerper van McCrorie en zijn bemanningsleden. Hun verhaal is de aanleiding geweest voor het monument dat vandaag onthuld wordt. Volgens Tuinhout is het belangrijk om dit soort verhalen door te geven. "Daar is dit monument heel geschikt voor. Het maakt duidelijk hoeveel vermisten er nog zijn, zoveel jaar na dato. Dit monument is alleen voor het IJsselmeergebied, maar het aantal vliegeniers dat boven Nederland is verdwenen is nog veel groter."

Voor Fekke Bandstra en zijn dorpsgenoten is het vanmiddag een speciaal moment. "We zijn er heel wat jaren mee bezig geweest om dit monument voor elkaar te krijgen. Nu het eindelijk gelukt is en het beeld in het water staat doet wel wat met je. Ik krijg er rillingen over mijn rug van."

Voor meer informatie zie ook: www.nationaalmonumentmissingairmen.nl