Van welke autocratische regimes zijn wij nog meer afhankelijk voor olie?

• Charlotte Klein

  redacteur Economie

De oorlog in Oekraïne maakte duidelijk: we zijn voor onze toevoer van olie (en gas) te afhankelijk geworden van Rusland.

Inmiddels zijn er boycots in de maak, wordt burgers gevraagd om minder energie te verbruiken en wordt er naar andere olieleveranciers gezocht. Rusland is echter niet het enige land waar wij onze olie vandaan halen met een autocratisch regime. Dat maakt ons kwetsbaar, maar alternatieven hebben hun eigen moeilijkheden.

Via de Rotterdamse haven komt er jaarlijks zo'n 100 miljoen ton ruwe olie binnen. Ongeveer de helft daarvan voeren we door naar het buitenland. Op onderstaand kaartje is te zien uit welke landen Nederland olie importeert:

"Nederland heeft geen eigen olie, dus we zijn afhankelijk van anderen. Maar je wilt niet afhankelijk zijn van één land, dus kijken we naar het zo goed mogelijk verminderen van dergelijke strategische afhankelijkheden", zegt Rem Korteweg, onderzoeker bij het Clingendael Instituut. "We zijn op Nederlands en Europees niveau steeds meer bezig om onze economische afhankelijkheden in kaart te brengen."

"Dat is dus precies wat er met Rusland is gebeurd, we zijn té afhankelijk geworden", zegt olie-analist Cyril Widdershoven, "Er is geen land dat zo'n wurgtouw om onze nek heeft als Rusland."

Zowel Korteweg als Widdershoven heeft jarenlang gewaarschuwd voor de afhankelijkheid van Rusland, die met de jaren eerder meer dan minder werd. Volgens Korteweg heeft de oorlog in Oekraïne bestuurders wakker geschud. "Ze hebben zitten suffen. Het is schrijnend dat we de annexatie van de Krim en het neerhalen van MH17 niet als wake-upcall hebben gezien."

Grondstoffenvloek

Landen waar Nederland veel olie van importeert zijn onder meer Rusland, Nigeria, Irak, Saudi-Arabië en Angola. Volgens Korteweg allemaal landen die laag scoren op mensenrechten en de vrijheidsindex.

"Helaas is het geografisch zo bepaald dat de meeste olie in landen zit die autocratische systemen hebben", zegt Korteweg. "Alhoewel de wetenschap er nog niet over uit is wat eerst kwam: de olievoorraden of de autocratie. Dat noemen we de grondstoffenvloek."

Verruilen we dan niet het ene kwaad voor het andere? Korteweg: "Zo zou ik het niet zeggen. Het punt is: we hebben heel hard olie nodig en landen als Noorwegen en de VS produceren niet genoeg. Dat leidt dus tot de ongemakkelijkheid dat we het moeten halen uit landen waar je vraagtekens bij kan zetten."

"Het is een lastige afweging. Maar als we op korte termijn niet veel minder gaan vliegen en autorijden, dan moeten we olie halen uit landen waar ze niet goed met mensenrechten omgaan."

Het is daarom volgens beide analisten van het grootste belang dat we de afhankelijkheid zoveel mogelijk spreiden. Widdershoven: "Dat weten we al langer, maar de strategieën die daarover geschreven zijn, zijn nooit toegepast, door Nederland niet en door de EU niet. We hebben juist het tegenovergestelde gedaan."

Op onderstaand kaartje is te zien uit welke landen de Europese Unie olie importeert:

De oorlog in Oekraïne leidde tot de vraag op wat voor manier wij met ons energieverbruik de oorlogskas van Rusland spekken. Maar hoe zit het dan bijvoorbeeld met Saudi-Arabië? Gisteren werd bekend dat president Biden van de VS op bezoek gaat bij koning Salman en kroonprins Mohammed bin Salman. In 2018 zei Biden nog dat het Saudische koninkrijk "de prijs zou betalen" na de moord op journalist Jamal Khashoggi.

Korteweg: "Saudi-Arabië gaat extra bijpompen, ook om de prijs van de olie te drukken. Daar zijn we blij mee, maar tegelijkertijd: wie heeft het nu nog over de oorlog in Jemen die door Saudi-Arabië wordt gefinancierd?"

Kiezen

Uitzonderingen op de grondstoffenvloek zijn bijvoorbeeld Noorwegen (gas en olie), Nederland (gas) en de Verenigde Staten (gas en olie). Maar ook bij olie-import uit democratische landen als Canada kunnen er volgens Korteweg kritische kanttekeningen geplaatst worden. Die oliewinning staat bijvoorbeeld bekend als zeer vervuilend. "Dan is het kiezen tussen het financieren van autocratisch regime, of het schaden van het milieu."

Zou de oorlog in Oekraïne er niet zijn, dan zouden we ons volgens Widdershoven niet druk maken om het financieren van de Russische Federatie. "Dan zouden we ons druk maken om de hoge benzineprijs. In dat opzicht is er wel wat veranderd."