Poolse rechters zien weinig verbetering in positie onafhankelijke rechtspraak
Rechters in Polen kunnen binnenkort na jarenlange protesten weer onafhankelijk hun werk doen, hoopt de Europese Commissie. Gisteren besloot de commissie daarom om, onder voorwaarden, miljarden aan bevroren steungeld vrij te geven. Maar Poolse kritische rechters zien voorlopig maar weinig verbetering.
Het zorgde voor een wat ongemakkelijke persconferentie in Warschau vandaag. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, sprak met de Poolse president Duda en premier Morawiecki over wat Polen allemaal kan doen met de miljarden aan steungeld waarop het land weer aanspraak maakt.
Polen krijgt het geld alleen als het een aantal aanpassingen doet om de rechtspraak onafhankelijker te maken. "Als dat lukt, is het vooruitgang. Maar we zijn er nog niet met de rechtstaat in Polen", aldus Von der Leyen.
Premier Morawiecki leek zich minder zorgen te maken. "Onze oppositie is erin geslaagd om sommige ambtenaren in Brussel ervan te overtuigen dat hier de rechtsstaat wordt afgebroken. Natuurlijk is dit niet het geval." Journalisten die aan het eind van de persconferentie graag nog een kritische vraag hadden gesteld, kwamen niet meer aan de beurt.
Bokshandschoenen
"Dit is verraad van al die mensen die de straat op gingen en dachten dat ze opkwamen voor Europese waarden", aldus rechter Igor Tuleya. In zijn kleine appartement in Warschau, dat er door de met boeken gevulde wanden meer uitziet als een grote boekenkast, hangt een paar rode bokshandschoenen. Ze zijn versierd met handtekeningen van collega-rechters, als steunbetuiging. Eronder hangt zijn paars-zwarte toga, ingepakt. Die kan hij allang niet meer dragen.
Tuleya is in Polen uitgegroeid tot boegbeeld van de strijd tegen politieke inmenging in de rechtspraak. Hij verloor zijn baan nadat de omstreden tuchtraad die sinds 2018 in Polen actief is, had geoordeeld dat zijn werk niet deugde.
Dat oordeel draaide om een gebeurtenis enkele jaren geleden, bij een belangrijke stemming in het Poolse parlement. De locatie van de stemming werd plotseling veranderd, waardoor leden van de oppositie zeiden dat ze letterlijk werden buitengesloten en niet konden stemmen. De verandering was een mogelijk strafbare actie, die naar het oordeel van Tuleya onderzocht moest worden.
Hij werd geschorst door de tuchtraad. Die kan rechters en aanklagers straffen en ontslaan als ze uitspraken doen die de Poolse regering slecht uitkomen. In de raad zitten mensen die door de regering worden aangewezen.
Nieuwe kamer
Tuleya is niet de enige die wordt aangepakt. "Er zijn meer dan 150 procedures gestart tegen Poolse rechters en openbaar aanklagers", vertelt Michal Wawrykiewicz in zijn kantoor, op een steenworp afstand van het parlement. Hij is een van de advocaten van de activistische stichting Vrije Rechtbanken, die rechters zoals Tuleya bijstaat in hun procedures.
De plannen die de Poolse regering nu presenteert om de rechtspraak onafhankelijk te maken, en toegang te krijgen tot miljarden aan Europees steungeld, zijn volgens Wawrykiewicz niet voldoende. Het probleem is hiermee niet opgelost, zegt hij.
Zo wijzen critici erop dat de eisen die de Europese Commissie aan de Poolse plannen stelt, minder ver gaan dan je op basis van vonnissen van het Europees Hof mag verwachten. Er staat bovendien niets in over de Raad voor de Rechtspraak, die moet toezien op de onafhankelijkheid van rechters en de rechterlijke macht, maar volgens critici zelf niet onafhankelijk is.
Polen ligt al een tijdje op ramkoers met de EU. NOS op 3 maakte eerder deze uitleg over de verhouding tussen Warschau en Brussel:
En wat er wel wordt aangepast, is vooral cosmetisch, is ook de kritiek uit de Poolse oppositie. De regering belooft de tuchtkamer af te schaffen, een eis van de Europese Commissie. En de rechters die hun baan hebben verloren, moeten die terugkrijgen.
Maar de door de politiek aangewezen rechters van de tuchtkamer zijn daarmee niet verdwenen, zegt Wawrykiewicz. Hij wijst erop dat een nieuwe kamer komt, de zogeheten Kamer voor Beroepsaansprakelijkheid. Daar kunnen ze opnieuw een plek krijgen. De Poolse president zal volgens de huidige plannen de rechters van die nieuwe kamer aanwijzen.
Geldkraan open
Rechters zoals Igor Tuleya die hun baan terug willen, moeten een aanvraag doen bij de nieuwe kamer om hun werk terug te krijgen. Wawrykiewicz: "Ze moeten smeken om vergeving, wat volledig absurd is." Ook Tuleya zelf is sceptisch over die nieuwe kamer. "Je kunt een bordeel wel een liefdespaleis noemen, het blijft een bordeel."
Het feit dat Von der Leyen naar Polen is gekomen voor een persconferentie over het vrijgeven van het geld, vindt hij niet hoopgevend. "Het zal door de regering worden geïnterpreteerd als groen licht van de commissie. En als bewijs van haar zwakte." Hij verwacht dat Polen het geld nu sowieso zal krijgen, ook als er maar weinig vooruitgang geboekt wordt. En dat zijn toga nog wel even in de kast blijft hangen.
