Hoe eerlijk was proces tegen Russische militair in Oekraïne?

Een Russische militair die een Oekraïense burger doodschoot werd gisteren na een kort proces door een Oekraïense rechtbank veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Hoewel de 21-jarige Vadim Sjisjimarin schuld bekende en berouw toonde, is daar in de uitspraak door de rechtbank geen rekening mee gehouden. Heeft Sjisjimarin een eerlijk proces gehad?

"Het is wel extreem om levenslang op te leggen aan een militair die in opdracht een burger van zijn fiets heeft geschoten", zegt Geert Jan Knoops, hoogleraar internationaal strafrecht aan de UvA en advocaat bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. "In de meeste Europese landen krijg je geen levenslang voor een enkelvoudige moord."

Oorlogsmisdrijven moeten volgens Knoops zeker worden berecht, maar hij vraagt zich af of de rechter voldoende rekening heeft gehouden met de omstandigheden. Zo was de dader nog jong en had hij een lage positie in de militaire rangorde. De grote snelheid waarmee het proces verliep, wijst volgens hem niet per definitie op een onregelmatigheid in het proces. De militair had al schuld bekend en dan is er minder bewijs nodig.

Hier zie je hoe de militair spijt betuigde voor zijn daad:

Volgens Knoops kun je je wel afvragen of het verstandig is dat het proces plaatsvond in Oekraïne zelf. Hij denkt dat het "voor de objectiviteit en onafhankelijkheid naar buiten toe" goed is om een regionaal tribunaal op te richten waar dit soort processen kan worden gehouden. Dat zou een volledig onafhankelijk internationaal tribunaal kunnen zijn of een mengvorm waarin ook Oekraïense rechters zitting hebben, zoals is gebeurd in Cambodja en Sierra Leone.

Er zullen nog vele zaken volgen, weet Knoops. "Er liggen in Oekraïne al meer dan 11.000 soortgelijke dossiers. Al die zaken kun je moeilijk laten berechten door een Oekraïense rechtbank. En het Internationaal Strafhof in Den Haag kan dat ook niet. Daar komen alleen de kopstukken terecht."

Mensenrechtenorganisaties Human Rights Watch (HRW) en Amnesty International hebben de zaak van Sjisjimarin niet van dichtbij gevolgd en kunnen daarom alleen reageren op basis van wat ze in de media hebben gezien. Op basis daarvan lijkt het erop dat het proces eerlijk is verlopen, zegt jurist Aisling Reidy van HRW in New York.

Wel tekent ze aan dat in uitspraken normaal gesproken verzachtende omstandigheden worden meegewogen, zoals zijn leeftijd en lage rang, dat hij in opdracht handelde en berouw toonde tegen de weduwe. "Dat laatste is hier ook gebeurd, staat in het vonnis. Maar de rechter zegt dat de verdachte de misdaad slechts gedeeltelijk heeft toegegeven en de omstandigheden van de misdaad heeft proberen te verbergen. Daarom wordt zijn berouw niet erkend."

Reidy vindt dat Sjisjimarin in vergelijking met internationale tribunalen met levenslang hard is gestraft. "Bij het Joegoslavië-tribunaal bijvoorbeeld kregen oorlogsmisdadigers die veel meer mensen hadden vermoord meestal lagere straffen, variërend van vijf tot tien jaar."

Ruud Bosgraaf van Amnesty International is niet verbaasd over de hoogte van de straf. "Hier kun je niet spreken van een enkelvoudige moord. Dit is een oorlogsmisdaad en dan val je onder de Geneefse conventies. Omdat het in een oorlog is gebeurd, kun je dan soms zwaarder bestraft worden." Het gaat er volgens hem vooral om of het vonnis proportioneel is "en of het dan twintig jaar is of levenslang, dat is aan de rechter om te bepalen."

Ook vindt hij het niet vreemd dat Sjsijimarin in Oekraïne zelf is berecht. "In eerste instantie worden mensen die van misdaden worden verdacht in hun eigen land berecht. De vraag is of je een eerlijk proces kan krijgen. Pas als dat niet het geval is, komen andere opties in beeld."

Volgens HRW-jurist Reidy spelen mogelijk toch ook grotere belangen mee in deze zaak, die het individuele geval van Sjisjimarin overstijgen. "Als individuele militair zou hij niet verantwoordelijk moeten worden gehouden voor de oorlogsmisdaden van de staat Rusland." Of dat ook werkelijk gebeurt, durft ze niet met zekerheid te zeggen. "Hopelijk wordt er meer duidelijk in het hoger beroep."