Finnen wapenen zich al langer tegen Russische propaganda
Als Finland, zoals wordt verwacht, komende dagen besluit het NAVO-lidmaatschap aan te vragen, kiest het land definitief partij voor het Westen. De oorlog in Oekraïne heeft het sentiment er danig doen omslaan. Maar dat betekent niet dat de Finnen voor de Russische inval geen enkele vrees hadden.
De paraatheid van het leger, de talloze schuilkelders, maar ook het lesprogramma op middelbare scholen, het zijn allemaal signalen dat de Finnen zich al veel langer bewust zijn van het potentiële gevaar van Rusland. Op scholen leren kinderen zich te wapenen tegen propaganda en desinformatie. Want die pogingen zijn er al decennialang.
Finland is op verschillende manieren al jaren voorbereid op allerlei mogelijke rampscenario's:
"Een crackhoer die zich laat betalen door de NAVO". Zomaar een reactie op sociale media over onderzoeksjournalist Jessikka Aro. Ze weet hoe Russische desinformatie je privéleven overhoop kan gooien. Na haar onderzoek in 2014 naar trollenfabrieken in Sint-Petersburg werd ze zelf slachtoffer van een smeercampagne op sociale media. "Alles om mij voor rotte vis uit te maken en zo mijn geloofwaardigheid te ondermijnen."
Op gefabriceerde video's wordt Aro neergezet als dom blondje dat loopt te zwaaien met in de ene hand een NAVO-vlag en in de andere een Amerikaanse. Op memes is ze te zien als drugsverslaafde met een naald in haar arm. Je klikt een paar keer door - en voor je het weet lees je alleen nog maar dat de bekroond onderzoeksjournalist van de Finse publieke omroep een Russofoob en een oorlogshitser is, betaald door de NAVO. Door alle doodsbedreigingen besloot Aro haar land te verlaten.
'Tactieken uit de Koude Oorlog'
Sinds jaar en dag probeert Rusland het Finse publieke debat te beïnvloeden. Dat begon al in de aanloop naar de Winteroorlog in 1939, toen de Sovjet-Unie een operatie onder valse vlag uitvoerde als excuus om de Finnen aan te vallen. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn de Finnen neutraal, iets waar een NAVO-lidmaatschap een einde aan zou maken.
Op sociale media zie je de propaganda overal terug. De Russische ambassade in Finland verspreidt via Facebook complottheorieën dat heel Oekraïne vol zit met nazi's. Elke dag wordt er wel een filmpje van een vermeend oorlogsmisdrijf door de Oekraïners gedeeld. Wekelijks worden de Finnen herinnerd dat een NAVO-lidmaatschap een nucleair conflict dichterbij brengt en dat de NAVO erop uit is om Rusland te vernietigen. Het zijn tactieken die volgens Aro rechtstreeks uit de Koude Oorlog stammen. "Door te dreigen met een nucleaire aanval passen ze militaire propaganda toe op burgers. In de wetenschap dat die er niet op zijn ingesteld om hiermee om te gaan."
We vergelijken het mediagebruik van een docent met dat van een leerling: wat ziet de een, wat ziet de ander.
Op middelbare scholen proberen ze kinderen te wapenen tegen de giftige werking van dit soort campagnes. Sinds 2016 is 'mediageletterdheid' opgenomen in het curriculum. In de wiskundeles leren ze hoe simpel het is om met statistieken leugens te verspreiden en bij het vak Fins wordt uitgelegd hoe makkelijk het is om te manipuleren met woorden.
Om hen ook in het mijnenveld van sociale media weerbaarder te maken, heeft de ngo Faktabaari (Feitenbalie) een digitale 'toolkit' ontworpen. Volgens oprichter Mikko Salo is die niet bedoeld om jongeren te vertellen wat goed is en wat niet, maar vooral om kritisch leren nadenken. "We vergelijken bijvoorbeeld het mediagebruik van een docent met dat van een leerling: wat ziet de een, wat de ander niet ziet." De rest volgt vanzelf: wat doet een algoritme, hoe ga je na of een bron betrouwbaar is en wat voor effect heeft het doorsturen van een filmpje. "Het leert ze om eerst na te denken over wat ze zien en waar het vandaan komt, voordat ze besluiten het te delen."
Propagandacampagnes
Finnen hebben ook nog veel vertrouwen in traditionele media. Als jonge Fin krijg je uitleg over hoe je bronnen controleert en bij geschiedenislessen hoor je over propagandatechnieken uit het verleden, die vandaag de dag nog steeds worden gebruikt - zoals het besmeuren van critici als Jessikka Aro op sociale media. Dat betekent niet dat de Finnen achterover kunnen leunen, zegt Salo: "Juist omdat het vertrouwen in Finland zo hoog is, is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de Finnen goed omgaan met sociale media."
In 2019, twee jaar na haar vlucht naar het buitenland, keerde Aro terug naar Finland. Daar geeft ze trainingen aan journalisten over Russische activiteit op sociale media. Ze adviseert hen samen te werken op het moment dat Kremlin-trollen het op ze voorzien hebben: "laat het aan collega's weten wanneer er rottigheid over je verschijnt. Wees niet alleen, praat over je ervaringen."
De smeercampagnes hebben vooral op psychologisch niveau invloed. "Met het risico dat je het schrijven over Poetin maar uit de weg gaat." De belangrijkste les volgens Aro: "Wees niet bang en doe het tegenovergestelde van wat het Kremlin wil; blijf erover schrijven."
