Het Russische huurlingenbedrijf Wagner Group stuurt ruim duizend huursoldaten naar het oosten van Oekraïne. Met dat bericht kwam de Britse militaire inlichtingendienst gisteravond. Sinds het begin van de Russische invasie gaan er verhalen rond over huurlingen in Oekraïne. Zo zou er een poging zijn ondernomen om president Zelensky te doden.
Rusland beschikt over bijna een miljoen actieve militairen en twee miljoen reservisten. Wat is dan het nut van zo'n relatief kleine groep freelancers?
Een leger ex-militairen
Huurlingen trekken meestal niet op eigen houtje een oorlogsgebied in. Ze werken voor een private military company (PMC), een 'privaat militair bedrijf'. Zo'n PMC is in feite een legertje ex-militairen dat ingehuurd kan worden, bijvoorbeeld door een overheid. Het zijn ervaren strijders die specialistische operaties kunnen uitvoeren.
"De meeste Wagner-huurlingen hebben een verleden in de Spetsnaz", vertelt defensiedeskundige Danny Pronk van Instituut Clingendael. Dat zijn elitetroepen, met bijvoorbeeld specialisten op het gebied van langeafstandsverkenning en scherpschutters, waarvan ook de Russische militaire inlichtingendienst GROe gebruikmaakt. De Wagner Group en de GROe zouden dan ook banden hebben.
"Ze worden in verschillende theaters met verschillende doeleinden gebruikt", legt Pronk uit. Bijvoorbeeld bij operaties waar een overheid directe betrokkenheid wil vermijden. Er zouden meerdere Russische PMC's zijn, maar de Wagner Group is veruit de beruchtste en zou zo'n 6000 huurlingen hebben. Toch bestaat het bedrijf op papier niet en is het grotendeels in nevelen gehuld.
"We zagen Wagner voor het eerst bij de inname van de Krim en de strijd in de Donbas, in 2014", vertelt Pronk. "Ze werden toen ingezet als een soort onofficieel deel van de Russische strijdmacht, om doelen op de grond te behalen. Daar diende het echt voor plausibele ontkenning." Dat is een term die voor het eerst door de CIA werd gebruikt en die doelt op het creëren van afstand tot een operatie, zodat je betrokkenheid geloofwaardig kunt ontkennen.
Zo'n huurlingenbedrijf leent zich daarmee uitstekend voor schimmige activiteiten in oorlogsgebied. "Ze geven overheden de mogelijkheid om indirect zo bruut op te treden als ze willen", schrijft het Brookings Instituut. Ook het Center for Strategic and International Studies (CSIS) ziet dit als hoofdreden voor het Kremlin om PMC's in te zetten.
Later werden ook in Syrië en Libië huurlingen gebruikt, waar ze de troepen van respectievelijk president Assad en generaal Haftar hielpen. "Hier dienden ze meer als een soort proxy-instrument van de Russische staat", legt Pronk uit. Met andere woorden: militaire steun zonder officiële betrokkenheid van Rusland. "Al waren ze toen wel iets openlijker, want dat waren Russische gevechtsvliegtuigen met Russische vliegers."
Mijnvergunningen en edelmetalen
In andere delen van Afrika gaat het grotendeels om geld. Volgens de Amerikaanse denktank Foreign Policy Research Institute wordt de Wagner Group in verschillende Afrikaanse landen gebruikt in gevechten tegen anti-regeringsgroepen en om protesten de kop in te drukken. Daarbij zouden volgens de Verenigde Naties mensenrechtenschendingen zijn begaan.
"Als betaling krijgen ze bijvoorbeeld mijnvergunningen, diamanten en edelmetalen", stelt Pronk. "Zowel Poetin als de mensen om hem heen hebben daar grof geld mee verdiend. Maar ook Russische strategische belangen worden door de huurlingen behartigd." Onlangs nog onthield een behoorlijk aantal Afrikaanse landen waar Wagner actief is zich van stemming, toen de Verenigde Naties de Russische invasie in Oekraïne veroordeelde.
Dodenstatistieken
Toch lijkt die 'plausibele ontkenning' deze keer, bij de oorlog in Oekraïne, niet een waarschijnlijke reden. Vooral omdat Russische militairen zelf openlijk oorlogsmisdaden lijken te plegen. "Hier zal het nut dan ook vooral zitten in de statistieken over gesneuvelden aan eigen zijde", vermoedt Pronk.
Ook het CSIS ziet dat als een belangrijke motivatie voor het gebruik van PMC's. "Het geeft Rusland de mogelijkheid om doden achter te houden voor het Russische volk", schrijft de denktank. "Omdat het hier gaat om personeelsleden van private bedrijven hoeft het Russische ministerie van Defensie verliezen niet te rapporteren."
Amerikaanse huurlingen en martelverhoren
Het gebruik van huurlingen is zeker geen volledig Russische aangelegenheid. Zo werd het bedrijf Blackwater door de Amerikaanse overheid veelvuldig ingezet in de Irakoorlog. In 2007 richtten zij een bloedbad aan in Bagdad.
Tijdens de begeleiding van een konvooi richting de Amerikaanse ambassade, kwamen ze vast te zitten op een groot verkeersplein. De huursoldaten hielden de situatie voor een hinderlaag en begonnen te schieten. Daarbij vielen zeker veertien burgerslachtoffers. Vier medewerkers van Blackwater werden veroordeeld voor moord of doodslag, maar aan hen werd in 2020 gratie verleend door president Trump.
Voormalig CIA-directeur Michael Hayden getuigde in 2009 voor de Amerikaanse Senaat dat martelverhoren voor de CIA op zogenoemde black sites regelmatig werden uitgevoerd door zulke 'private military contractors'. Een uitgebreid rapport (.pdf) van de Amerikaanse Senaatscommissie voor Inlichtingen over die ondervragingstactiek concludeerde in 2014 dat dat in 85 procent van die CIA-verhoren het geval was.