Hoe zit het met de steun onder de Russen voor Poetins 'militaire operatie'?

• Iris de Graaf

  Correspondent Rusland

Een maand na de Russische inval in Oekraïne is de hoop bij sommigen dat de Russen zich massaal tegen Poetin zouden keren, nog niet uitgekomen. Volgens officiële peilingen is de steun voor Poetin onder de bevolking juist toegenomen. De Russische propaganda spreekt zelf van bijna onvoorwaardelijke steun voor Poetin.

Het beeld van de wereld dat tientallen miljoenen Russen hebben, wordt gevormd door propaganda en censuur. Veel Russen hebben nog steeds geen idee wat er aan de hand is in Oekraïne. Zij zijn ervan overtuigd dat het gaat om een "korte, speciale militaire operatie gericht op het redden van het Oekraïense broedervolk".

Geen slecht nieuws

Volgens Andrej Kolesjnikov van het Carnegie Moscow Center kiezen veel Russen er bewust voor het niet-goedgekeurde nieuws buiten te sluiten, ook al zouden ze het via een VPN-verbinding kunnen lezen. "Russen willen geen 'slecht nieuws' zien. Ze willen zichzelf voorhouden; 'Wij zijn goed, ons land is goed, wij redden en bevrijden onze Oekraïense broeders van hun regering."

Ook speelt het Kremlin in op de westerse sancties. In plaats van Poetin de schuld te geven voor de verwoestende gevolgen van de strafmaatregelen, geloven de doorsnee-Russen de staatspropaganda dat het Westen eropuit is om Rusland te vernietigen.

Die Kremlinretoriek over een 'succesvolle militaire operatie' tegen de vijand, het Westen, zorgt ervoor dat Russen zich verbonden voelen achter hun nationale vlag. Kolesjnikov: "Poetin heeft z'n doel bereikt: hij heeft de patriottische gevoelens onder de bevolking aangewakkerd, net als hij deed tijdens de annexatie van de Krim".

Eerder maakte Nieuwsuur deze reportage over hoe de Russen de oorlog te zien krijgen:

Inmiddels lezen we steeds vaker dat zo'n 80 procent van de Russen achter Poetin staat. Het getal komt uit de officiële enquêtes van opiniepeiler VTSIOM. Deze is gelieerd aan het Kremlin en dus geen onafhankelijke opiniepeiler.

VTSIOM zal informatie naar buiten brengen die het Kremlin bevalt. Maar ook onafhankelijke opiniepeilers, zoals Levada Center, brengen soortgelijke cijfers. Toch geven die waarschijnlijk niet de werkelijke stemming onder de bevolking weer, omdat ze een belangrijke factor buiten beschouwing laten: die van zelfcensuur.

Rusland voerde in de eerste week van de oorlog een keiharde militaire censuur in. Op het verspreiden van "vervalsingen" over de acties van het Russische leger staan gevangenisstraffen van drie tot vijftien jaar. Daaronder valt ook het gebruik van de woorden 'oorlog' en 'invasie'.

In Rusland worden dit soort enquêtes telefonisch gehouden. Als je gebeld wordt door een peilingbureau, dat je telefoonnummer en adres weet, en er vervolgens gevraagd wordt of je 'voor' of 'tegen' Poetin of de 'militaire operatie' bent, durft vrijwel niemand 'tegen' te antwoorden. Het is dan ook bijna onmogelijk om de werkelijke mening te peilen.

'Ik wil niet de gevangenis in'

Het onafhankelijke onderzoeksproject "Do Russians Want War" besloot de angst onder Russen rond opiniepeilingen te meten. Tussen 10 en 13 maart hield het een landelijke telefonische enquête, waaraan 1811 respondenten deelnamen. Hun werd gevraagd of ze de Russische acties in Oekraïne als een 'speciale militaire operatie' beschouwen. 63,3 procent zei ja.

Een greep uit de reacties die de onderzoekers deelden: "Nou, je weet wat er gebeurt als ik nee zeg. Daarom zal ik u natuurlijk zeggen dat dit een speciale militaire operatie is. Elke andere mening leidt tot strafrechtelijke vervolging, ik wil niet de gevangenis in." (man, 51 jaar, stad). "Het is nu bij wet verboden om te antwoorden wat je ervan vindt. Ik zal mij dus van stemming onthouden. " (man, 58 jaar, stad). "Ik weet het niet. Als ik nu antwoord geef, komen ze morgen naar me toe en zal de politie me weghalen." (Vrouw, 53 jaar, dorp).

Volgens het onderzoeksproject weigeren Russen steeds vaker dit soort vragen te beantwoorden, waarbij ze zeggen dat ze niet naar de gevangenis willen. Dat betekent volgens de onderzoekers dat opiniepeilingen in het huidige Rusland niet langer echte meningen weerspiegelen. Ze illustreren vooral dat de angst er goed inzit.

Tot slot is het belangrijk om te beseffen dat er een generatiekloof is: tienduizenden jonge Russen die uitgesproken tegen Poetin of de oorlog zijn, zijn opgepakt na demonstraties. En nog eens een kwart miljoen jonge hoogopgeleide Russen zijn het land inmiddels ontvlucht vanwege de repressie.