'Nederland geen gelovig land meer', wat betekent dat voor ons wederzijds (on)begrip?

Nederland is geen gelovig land meer. Althans, dat concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) uit onderzoek waaruit naar voren komt dat ons land voor het eerst meer niet-gelovigen dan gelovigen telt. Die secularisering heeft positieve gevolgen, stelt het SCP, bijvoorbeeld voor hoe er wordt gedacht over seksuele diversiteit. Maar het kan ook leiden tot meer onbegrip en wrijving tussen gelovigen en niet-gelovigen. Bovendien kunnen jongeren een houvast missen.

De cijfers schommelen afhankelijk van de vraagstelling, maar volgens het SCP is een meerderheid van de Nederlandse bevolking atheïst of agnost: respectievelijk iemand die het bestaan van een god ontkent, en iemand die denkt dat de mens niet kan weten of er een god is. Dat percentage is ongeveer verdubbeld sinds eind jaren 70, schrijft het planbureau.

De hoofdmoot in Nederland is nu seculier, vat SCP-onderzoeker Willem Huijnk het onderzoek samen. "Met name in de rooms-katholieke gemeenschap wordt het geloof 'slechter' doorgegeven aan de kinderen."

Religiewetenschapper Pooyan Tamimi Arab maakt wel een kanttekening bij het "ongelovige Nederland" van het SCP. Er is zeker sprake van secularisering, maar dat Nederland geen gelovig land meer is, is volgens hem te kort door de bocht. "Er zijn nog steeds miljoenen mensen die ergens in geloven. En het betekent ook niet dat de geschiedenis van 2000 jaar christendom geen invloed meer heeft op de Nederlandse maatschappij."

In 2018 ging Nieuwsuur op bezoek bij de populaire kerk Mozaiëk0318 in Veenendaal:

De secularisering kan onbegrip tussen gelovigen en niet-gelovigen tot gevolg hebben, waarschuwt het SCP. Jongeren zijn, in verhouding tot babyboomers, vaker niet opgegroeid met het geloof, zegt Huijnk. "En ze zijn dus minder bekend met het geloof, wat leidt tot meer onbegrip."

De oudere generatie verzette zich tegen het geloof, vult Tabitha van Krimpen, Jonge Theoloog des Vaderlands, aan. "Die wilden zich losmaken van de beklemmende structuren van religie en geloof. Nu zien we een jongere generatie die onwetend over religies opgroeit", zegt ze in het programma Spraakmakers op NPO Radio 1.

Een voorbeeld van dat onbegrip: de discussie rond het openblijven van gebedshuizen tijdens de lockdowns, zegt Huijnk. "Je zag onbegrip van seculieren over de behoefte van gelovigen om in de lockdown 'gewoon' nog naar de kerk of moskee te gaan. Mensen die niet gelovig zijn, begrijpen niet heel goed wat dat betekent voor mensen die gelovig zijn."

En een ander voorbeeld is het dragen van hoofddoeken in publieke functies. "Het is voor sommige niet-gelovigen niet goed voor te stellen wat het dragen of het afdoen van een hoofddoek betekent voor sommige moslima's."

Er zijn inderdaad nieuwe vormen van "religieuze intolerantie" in Nederland, zegt religiewetenschapper Pooyan Tamimi Arab. "Maar we moeten het wederzijdse begrip uit het verleden ook niet overdrijven", benadrukt hij. "Voor koningin Wilhelmina was het een vraag of de katholieken wel loyaal waren aan Nederland. Het is niet zo dat Nederlanders decennia geleden veel toleranter waren dan nu."

Volgens Huijnk ligt er een taak voor de overheid om wederzijdse wrijvingen en spanningen te verminderen, bijvoorbeeld via het onderwijs. "Er wordt natuurlijk aandacht besteed aan meer begrip voor seksuele en genderdiversiteit, maar er zou ook meer aandacht kunnen zijn voor religieuze verschillen tussen mensen." Begrip voor religie is inderdaad belangrijk voor het tegengaan van wrijvingen, beaamt Tamimi Arab. "Dat betekent: niet meteen oordelen maar de moeite nemen om anderen te begrijpen."

Zelf op zoek naar betekenisgeving

Een ander gevolg van de secularisering is dat meer mensen nu zelf op zoek gaan naar zingeving. "Wie betekenis wil geven aan het leven, kan zich minder op de oude religieuze instituties beroepen", zegt Tamimi Arab. En dat brengt problemen met zich mee, stelt hij.

"Bijvoorbeeld: als iemand overlijdt, wat moet je dan doen als je nergens in gelooft? Hoe moet je dat organiseren? We zijn daar constant mee bezig, om dat op nieuwe manieren uit te vinden." Volgens het SCP liggen mentale problemen, zoals burnouts, daarmee op de loer.

"Ik zie dat jongeren op zoek zijn naar een plek waar ze thuis kunnen komen", zegt Van Krimpen. "Waar ze even niet hoeven te presteren of de perfecte zelf hoeven te zijn waar dat op sociale media wel soms het geval is. Naar een plek en het geloof in een God die zegt: 'Je bent goed zoals je bent'. En dat is een rebelse boodschap in deze tijd."