Nieuw onderzoek betwist verraad Anne Frank door Amsterdamse notaris

Amateuristisch. Tunnelvisie. Misinterpretatie. In een nieuw tegenonderzoek oordeelt een groep Tweede Wereldoorlogexperts keihard over het boek Het verraad van Anne Frank. De conclusie dat notaris Arnold van den Bergh het Achterhuis heeft verraden in ruil voor bescherming voor zijn eigen gezin, is volgens hen niet houdbaar: Van den Bergh zat met zijn gezin in Laren ondergedoken.

Het nieuwe onderzoek werd vanavond gepresenteerd in het bijzijn van de kleindochter van Van den Bergh. Zij voelt zich gesteund doordat men het voor haar opa opneemt. "Ik ben blij dat zoveel mensen zo'n sterk weerwoord weten te presenteren. Het doet recht aan mijn grootvader", zegt Mirjam de Gorter tegen de NOS.

In Het verraad van Anne Frank presenteert het zogeheten coldcaseteam onder leiding van een voormalig FBI-rechercheur de resultaten van een jarenlange analyse. Met moderne onderzoekstechnieken werd het beschikbare bewijsmateriaal nog eens doorgelopen. Van den Bergh werd gepresenteerd als verdachte: onderduikadressen waar hij volgens het team als lid van de Joodse Raad over beschikte zou hij uit lijfsbehoud hebben doorgespeeld aan de nazi's.

Al snel kwam er veel kritiek op de aannames die de onderzoekers deden om hun theorie sluitend te krijgen. Op eigen initiatief liepen zes wetenschappers onder leiding van hoogleraar Joodse Studies Bart Wallet van de Universiteit van Amsterdam de bewijsvoering langs. Ze kraken het werk.

"Ze hebben een verdachte en die willen ze aan de schandpaal nagelen", vat historicus Bart van der Boom hun rapport (.pdf) samen. "Ze willen een verhaal en dus negeren ze alles wat in een andere richting wijst. Wonderlijk, want in een groot gedeelte van het boek worden allerlei andere theorieën weerlegd en zijn ze best sceptisch. Maar bij Van den Bergh is er van die scepsis helemaal niks meer over."

Dagboekfragment

De groep wetenschappers gruwt ervan hoe het coldcaseteam het ontbreken van sommige gegevens als verdacht aanmerkt. Zo kon niet worden achterhaald waar Van den Bergh de laatste anderhalf jaar van de oorlog verblijft, wat als bewijs wordt gezien dat hij niet was ondergedoken en dus betekent dat hij een speciale status moet hebben bedongen.

Het rapport brengt daartegenin dat Van den Bergh met vrouw en twee oudste dochters ondergedoken zat in Laren. Dat valt moeilijk te rijmen met de theorie dat Van den Bergh zijn vrijheid had gekocht door anderen te verraden.

Twee dochters van Van den Bergh blijken in 1978 te hebben verteld dat zij met hun ouders ondergedoken zaten bij pensionhoudster Jetske Hoeksema. De familie had contacten in het Gooise dorp omdat een nicht een relatie had met een prominent verzetsman daar.

Historicus Aaldrik Hermans, die onderzoek doet naar onderduikers in het Gooi, kwam met een dagboekfragment van kunstschilder Gerard Huijsser, buurman van Hoeksema. Die schreef op 11 maart 1945 over een bezoek aan de "familie Van den Berg" in het pension. "Zij bestaat uit een echtpaar met twee dochters, een jonger dochtertje zit nog in Brabant in het nu bevrijde gebied. Het zijn zeer vriendelijke en beschaafde menschen."

Kleindochter Mirjam de Gorter zegt dat ze de onderduik ook besproken heeft met het coldcaseteam. "Ik heb het verteld, maar dat werd helemaal niet opgepikt. Achteraf begreep ik uit het boek dat ze zelf al een scenario hadden waarbij ze uitgingen van een anoniem briefje. Dat bleek voor hen de leidraad te zijn om aan te nemen dat hij de verrader was."

Dat haar grootvader als hoofdverdachte zou worden gepresenteerd hoorde ze pas het weekend voor publicatie. "We waren in shock. Niet om wat hij gedaan kon hebben, want we wisten dat dat een leugen was. Maar dat ze zo'n presentatie de wereld in durfden te smijten. Dat vonden we heel erg."

Mirjam de Gorter vertelt hoe ze voor een voldongen feit werd gesteld:

Spil in Het verraad van Anne Frank is een briefje aan Otto Frank met de aantijging tegen Van den Bergh, waar het coldcaseteam een 60 jaar lang vermist afschrift van had teruggevonden. De critici noemen het onterecht om daar nu zoveel waarde aan te hechten, omdat niet duidelijk is wanneer Frank het precies in handen kreeg of wie het schreef.

Was dat vlak na de oorlog, dan kan het een van de vele lastercampagnes zijn geweest die de ronde deden. Is het van later, dan kan iemand de roem van Anne Frank hebben willen misbruiken om Van den Bergh te beschadigen. Duidelijk was in ieder geval dat de notaris vijanden had, zoals een NSB-collega die hij had tegengewerkt.

En er is meer kritiek op de bewijsvoering tegen Van den Bergh. Het verhaal over door de Joodse Raad bijgehouden onderduiklijsten wordt in het nieuwe rapport omschreven als "een losse flodder van een fantasierijke getuige". Dat zou immers "verreweg de ernstigste misdaad zijn die de Raad had begaan", waar na de oorlog de doodstraf voor opgelegd had kunnen worden. In plaats daarvan maakte justitie er geen werk van.

Ook betwisten de deskundigen dat Van den Bergh nauwe contacten had met hooggeplaatste nazi's. Ja, hij speelde een rol in de beruchte zaak-Goudstikker, maar zijn betrokkenheid was slechts een formaliteit. Ook voor zijn taak binnen de Joodse Raad had hij Duitse contacten niet nodig: Van den Bergh ging over ouderenzorg, huisvesting en het toezicht op de financiën.

"Je ziet dat ze veel te weinig expertise in huis hebben", meent Van der Boom. "Iedereen die een beetje verstand hiervan heeft, kan een hele serie fouten uit het boek halen. Echt onnozel, echt amateuristisch."

Het leidt tot een vernietigende conclusie over de verdachtmaking van Van den Bergh. "Er is maar één bewijsstuk dat in zijn richting wijst, het anonieme briefje, en dat is heel zwak bewijs. Verder is er gewoon niks. Er is geen enkele aanwijzing dat hij reden had om verraad te plegen."

Kleindochter Mirjam de Gorter overweegt nog een klacht in te dienen wegens laster. Ze riep eerder uitgever Ambo Anthos al op om het boek uit de handel te halen.

"In Nederland is er heel veel kritisch geluid, maar het boek is in 23 talen verschenen. In al die landen zijn mensen die niet bij de bronnen kunnen komen en accepteren wat ze in het boek lezen. Dat vind ik heel erg." Vanavond heeft de uitgever daar dus gehoor aan gegeven.