Gat Russische olie niet zomaar te vullen: 'Prijs zal nog even doorstijgen'

Wie een auto heeft, zal het zeker gemerkt hebben: de olieprijs is de afgelopen tijd flink aan het stijgen. Na de opmerking van de Amerikaanse minister Blinken van Buitenlandse Zaken dat de Verenigde Staten en bondgenoten overleggen over een verbod op de import van olie uit Rusland ging de prijs nog verder door het dak.

Kan dat zomaar, stoppen met Russische olie, wat betekent dat voor de olieprijs, en nog twee vragen.

Waarom stijgt de prijs van olie?

De oliemarkt wordt bepaald door vraag en aanbod. Steeds minder partijen kopen Russische olie, en dus daalt die prijs, al dan niet met een forse korting. Afgelopen weekend werd bijvoorbeeld bekend dat Shell Russische olie voor een spotprijs kon inkopen.

Omdat minder partijen Russische olie willen hebben, maar de vraag naar olie onveranderd is gebleven, wordt de vraag naar niet-Russische olie alleen maar groter. Die prijs gaat dus omhoog.

Volgens Hans van Cleef, energie-expert bij ABN Amro, komt ongeveer 8 procent van het wereldwijde olieaanbod uit Rusland. "In Europa is die afhankelijkheid van Russische olie nog groter. Van de 8 miljoen vaten olie die Rusland tot vorige week exporteerde, gingen er zo'n 7 miljoen naar Europa."

Hoe werkt de wereldwijde oliemarkt?

Olie wordt op twee manieren op een internationale markt verhandeld. Ofwel fysiek via het kopen en verkopen van ladingen olie, ofwel op papier door de handel in oliecontracten.

Dat handelen in langetermijncontracten, ook wel futures genoemd, legt energie-expert Sjak Lomme als volgt uit: "Stel KLM zegt dat ze in juli 100 ton kerosine nodig hebben, dan wil je als raffinaderij weten hoeveel ze dan voor de benodigde olie gaan betalen. Je spreekt af: dan koop ik voor deze prijs deze kwaliteit olie. Je maakt een afspraak voor in de toekomst."

En die contracten worden steeds meer verhandeld op de beurs, ziet Van Cleef: "Zo'n contract kan makkelijk 15 keer van eigenaar wisselen via hedgefondsen en tussenhandelaren, voordat het van producent bij daadwerkelijke afnemer terechtkomt. Veel contracten hebben 's ochtends een andere eigenaar dan 's avonds."

Zal de prijs van olie blijven stijgen?

Van Cleef en Lomme denken beiden dat de prijzen nog wel even zullen stijgen voordat het stabiliseert.

"Je ziet dat er nog Russische olie wordt verhandeld, maar met enorme kortingen", zegt Lomme. "Een bedrijf krabt zich na de kritiek op Shell goed achter de oren voordat het Russische olie opkoopt. Maar dat betekent dat steeds minder partijen Russische olie kopen, waardoor die olie alsmaar goedkoper wordt, en niet-Russische olie alleen maar duurder."

In onderstaande grafiek is te zien dat de prijs van Oeral-olie (Rusland) en Brent-olie (Europa) steeds verder uit elkaar lopen. De knik in de prijs van Oeral-olie was op vrijdag 4 maart, de dag waarop Shell een goedkope lading Oeral-olie kocht.

Ook de emotie in de handel moet volgens Lomme niet onderschat worden: "Als het vriest zien we altijd dat de prijzen op korte termijn omhooggaan, maar vreemd genoeg ook op lange termijn. Angst voor tekorten speelt een rol, en dat is zeker ook nu zo."

Volgens Lomme duurt het nog wel even voordat gebruikers en raffinaderijen hun gedrag en inkopen aanpassen op de prijs. Tot die tijd verwacht hij dat de prijzen blijven stijgen.

Kunnen we zomaar stoppen met Russische olie?

"We kunnen het wel doen, maar dan moeten we verdere prijsstijgingen accepteren", zegt Lomme. "Daarbij hebben de Amerikanen makkelijk praten met hun oproep, want zij produceren zelf olie. Dat doen wij niet."

Daarbij zijn raffinaderijen gebouwd om een bepaald soort olie te verwerken. Volgens Van Cleef is bijvoorbeeld de Russische Oeral-olie een zware dikke soort olie, goed voor bijvoorbeeld dieselolie, terwijl Amerikaanse olie een lichtere soort is. Een raffinaderij kan niet zomaar van olie wisselen.

Van Cleef: "We kunnen niet zo makkelijk iets verschuiven op de oliemarkt. Europa is heel afhankelijk van Russische olie, die Oeral-olie heeft een bepaalde kwaliteit. En wat er elders wordt bijgepompt heb je niet de volgende dag hier, dat kost allemaal tijd. Het gat dat Rusland nu achterlaat op de oliemarkt is niet zomaar op te vullen."