Veel Turken komen amper nog rond, golf van wilde stakingen
Donus werkt al veertien jaar bij hetzelfde bedrijf, een sokkenfabriek aan de rand van Istanbul. Het salaris dat ze krijgt voor lange dagen hard werken was nooit een vetpot, maar ze kon er tenminste haar gezin van voeden en haar kinderen naar school sturen. Sinds vorig jaar lukt dat niet meer, onder meer door de sterke inflatie. "We kopen al geen vlees en melk meer, we redden het nauwelijks nog tot halverwege de maand", zegt ze.
Voor de ingang van de fabriek staat zij met tientallen collega's te ijsberen. Het is de eerste keer dat ze staken en hebben geen idee hoe het moet. Lid van een vakbond zijn ze niet.
De kleine vakbond voor textielwerkers komt langs. Leden in gele hesjes spreken de groep toe en roepen slogans als 'een humaan salaris, daar strijden we voor!' en 'de arbeiders zullen overwinnen!'. Ze gaan de ene na de andere wilde staking af.
Kettingreactie
Een golf van stakingen houdt Turkije in z'n greep. Het begon met bezorgdienst Trendyol. Toen het daar lukte een overeenkomst te sluiten voor een beter salaris, ontstond een kettingreactie. De roze scooters van maaltijdbezorgers van Yemeksepeti rijden al weken toeterend door Istanbul. Ook werknemers van supermarktketen Migros staken. Op meerdere plekken zijn werknemers ontslagen omdat ze uit protest hun werk hadden neergelegd.
De torenhoge energiekosten sinds begin dit jaar waren voor velen de druppel. Veel Turken zagen hun elektriciteitsrekeningen verdubbelen. De inflatie steeg in januari naar 50 procent, maar onafhankelijke onderzoekers schatten de inflatie al boven de 100 procent. Een verhoging van het minimumloon van 50 procent, door president Erdogan in december aangekondigd, heeft de koopkracht niet verbeterd.
Ze zeggen: dit is ons beleid, dit is wat we betalen. Als je dit niet accepteert, is daar de deur.
Donus en haar collega's kregen nul op het rekest toen ze hun baas vroegen om een loonsverhoging van omgerekend 25 euro, op hun huidige salaris van rond de 300 euro. Die hebben ze nodig om de stijgende energiekosten te kunnen betalen. Op de tweede stakingsdag kregen ze allemaal een sms met de boodschap dat ze niet meer naar werk hoeven te komen.
"Ze zeggen: dit is ons beleid, dit is wat we betalen. Als je dit niet accepteert, is daar de deur", zegt Donus, omringd door haar collega's die instemmend knikken. "Ik heb veertien jaar van mijn leven aan dit bedrijf gegeven. We vragen niets wat ze niet kunnen betalen. Het gaat goed met dit bedrijf, we maken hier sokken voor de export."
Textielindustrie als pijler
Terwijl Donus en haar collega's in de kou actievoeren, is aan de andere kant van Istanbul een exportbeurs voor de textielindustrie bezig. Importeurs van over de hele wereld lopen er rond. De Turkse textielexport is na China en Bangladesh de grootste ter wereld, zegt voorzitter van textielexportvereniging Mustafa Gultepe.
Vooral sinds de coronapandemie draait de industrie overuren. Veel Europese bedrijven wilden weg uit China en klopten aan in Turkije voor hun sokken, ondergoed, jeans en T-shirts, zegt hij. "Voor Europese bedrijven is het makkelijker zaken doen met ons vanwege de culturele overeenkomsten." En ja, erkent hij, Turkije is ook een stuk goedkoper geworden vanwege het extreme waardeverlies van de Turkse lira.
Gultepe, zelf ook eigenaar van een textielfabriek, ziet in dat een te erg fluctuerende lira niet goed is voor de zaken. Voor het maken van sokken en shirts zijn immers geïmporteerde materialen nodig, waarvan de prijzen de pan uit rijzen. Ondanks dat zit de textielexport in de lift. Met 12,9 miljard dollar jaaromzet haalde de textielexport een Turks record, aldus pro-regeringskrant Sabah.
Waarde munt bijna gehalveerd
Het is precies wat president Erdogan zegt te willen bereiken met zijn onconventionele rentebeleid. Door de rente laag te houden, stimuleert hij investeringen en productie, is het verhaal. En door een zwakke lira en lage arbeidskosten kan Turkije een groter exportland worden.
Dat lijkt dus wel ten koste te gaan van de koopkracht van gewone mensen. De lira verloor vorig jaar 45 procent van zijn waarde. Erdogan blijft ondertussen weigeren de rente te verhogen. In een poging de gemoederen wat te bedaren kondigde hij vorige week wel een verlaging van de btw op levensmiddelen aan, van 8 naar 1 procent.
Mensen praten elkaar na, dat alles zo duur is. Zo erg is het echt niet.
De stakingsacties in zijn sector vindt Gultepe overdreven. Het minimumloon is al omhooggegaan, dat vindt hij voldoende. "Het is ook psychologisch", zegt hij. "Mensen praten elkaar na, dat alles zo duur is. Zo erg is het echt niet." Bovendien geven de meeste bedrijven bonussen, zegt hij. "Een jaarsalaris bijvoorbeeld, of twee."
In de sokkenfabriek waar Donus en haar collega's werken, hebben ze van zulke bonussen nooit gehoord. "Het enige wat ze ons geven zijn drie dozen sokken per jaar. En de helft heeft gaten omdat ze zijn afgekeurd. We kunnen ze niet eens dragen."
