Demonstratie tegen lange wachtlijsten transgenderzorg: ‘Wéér net geen plek’

• Maartje Geels

  redacteur Online

Het is 07.00 uur in de ochtend op een donderdag en Kris van der Voorn (27) is al achter de computer gekropen. De wachtlijst van een transgenderkliniek is weer open en Van der Voorn hoopt een plek te bemachtigen. Het lukt. Maar vrienden van hen vissen achter het net: weer geen plaats.

"Alsof je een kaartje voor een festival probeert te bemachtigen", zegt Van der Voorn, die zich als non-binair identificeert.

Van der Voorn was vanmiddag een van de demonstranten op de Dam in Amsterdam om te protesteren tegen de praktijken in de transgenderzorg. Die tak van de zorg richt zich op alles wat met in transitie gaan te maken heeft: van psychologie, hormoonbehandeling tot chirurgie. De demonstranten eisen een oplossing voor de lange wachtlijsten en willen dat de transgenderzorg wordt hervormd.

"Ik heb groen licht voor mijn diagnose en kan beginnen met een behandeling", vervolgt hen. "Maar het is dubbel. Ik ben blij dat ik zelf kan beginnen, maar je ziet dat anderen uit de gemeenschap niet terechtkunnen. Dat is pijnlijk."

Wachtlijsten zijn niet uniek voor de transgenderzorg. Maar binnen die expertise is de wachttijd wel bijzonder lang. Iedereen die in de transgenderzorg instroomt, begint bij hetzelfde startpunt: een psychologische evaluatie. Voor er gestart kan worden met een hormoonbehandeling of een operatie wordt gedaan, komt er een behandelaar aan te pas. Het zorgsysteem raakt daar 'verstopt'.

De voorbije jaren melden steeds meer mensen zich aan voor een intake voor transgenderzorg. Het leidt tot ongekende wachttijden, vooral bij de academische ziekenhuizen. Wie bij het expertisecentrum van het Amsterdam UMC behandeld wil worden moet ten minste 128 weken wachten op een eerste gesprek. Het ziekenhuis, dat als eerste academische ziekenhuis ter wereld geslachtsveranderende operaties uitvoerde, verwerkt momenteel verwijzingen uit juli 2019.

Ook de 21-jarige Milan Groot was bij de demonstratie vandaag. Groot herkent de problematiek rondom de wachtlijsten:

Van der Voorn meldde zich 2,5 jaar geleden aan voor de wachtlijst van de inmiddels failliete kliniek Stepwork. "Ik wist toen al dat ik trans was en niet blij was in mijn lichaam. Maar in de tussentijd heb ik alle informatie erover zelf moeten opzoeken. Als je zo lang moet wachten, ga je uit wanhoop zelf wel kijken wat je nodig hebt."

De wachttijden voor een hormoonbehandeling (fase twee) of voor plastische chirurgie (fase drie) zijn veel minder lang. Maar daarvoor moet je al door de mal van de diagnostiek heen zijn, zegt Michiel Verkoulen van adviesbureau Zorgvuldig Advies. Verkoulen is vanuit het ministerie van Volksgezondheid en de zorgverzekeraars gevraagd zich als kwartiermaker te buigen over de transgenderzorg.

Volgens hem is er de laatste jaren meer vraag naar transzorg, onder meer doordat de sociale acceptatie van trans personen is toegenomen. Ook de coronacrisis heeft z'n weerslag op de toegenomen vraag naar psychische hulp, zegt Verkoulen. "Door de pandemie komen depressieve klachten meer voor", legt hij uit. Het raakt met name pubers en jong volwassenen die zich als trans identificeren, ziet Verkoulen. "En die groep is vanwege hun leeftijd en trans-zijn al kwetsbaar."

Naast het aanpakken van de wachttijden, willen de activisten op de Dam ook af van wat zij als de monopoliepositie van het Amsterdam UMC zien. Het ziekenhuis is in Nederland toonaangevend in de transzorg. Met zijn protocollen dicteert het ziekenhuis hoe transzorg eruit moet zien, vinden activisten. Andere aanbieders volgen die protocollen.

Een voorwaarde is bijvoorbeeld een uitgebreid psychologisch traject. Pas als de diagnose 'genderdysforie' is gesteld, mag iemand medische ingrepen ondergaan. Dat moet anders, vindt Trans Zorg Nu. De actiegroep wil af van protocollen die voorschrijven dat er eerst een psychologische diagnose op tafel moet liggen.

"Je moet nu bewijzen dat je trans genoeg bent", zegt Jacob (achternaam bekend bij de redactie) van Trans Zorg Nu. "Psychologen zijn nu een soort keuringsdienst die checken of je wel echt trans bent. Maar je kunt toch niet nagaan of iemand wel echt voelt wat hij zegt te voelen?" De organisatie is absoluut niet tegen psychologische begeleiding, benadrukt Jacob. "Maar een psycholoog beslist nu wat er verder gebeurt met je lichaam, dat klopt niet."

Als er minder nadruk op de diagnose komt te liggen, kunnen mensen sneller doorstromen voor een hormoonbehandeling of chirurgische ingreep, stelt actiegroep Trans Zorg Nu. Maar er zijn meer mogelijkheden om de wachttijden in te korten, zegt de actiegroep. Trans Zorg Nu pleit er bijvoorbeeld voor huisartsen hormoonbehandelingen te laten uitvoeren.

Verkoulen vindt dat ook een goed idee. "De zorg hoeft echt niet altijd door een ziekenhuis te worden gedaan. Huisartsen kunnen nu al hormoonbehandelingen monitoren, en in de toekomst wellicht ook hormonen voorschrijven."