Zonder psycholoog een X in je paspoort: Ryan ging ervoor naar de rechter

Voor de 30-jarige Ryan Ramharak is het een bijzondere dag. De rechtbank in Arnhem bepaalde vandaag dat non-binaire personen - dat zijn mensen die zich niet specifiek man óf vrouw voelen en daarom ook niet zo aangesproken willen worden - geen deskundige meer hoeven in te schakelen als zij een X in hun paspoort willen zetten. Ramharak had daar om gevraagd.

De X komt bij hen in het paspoort te staan ter vervanging van de aanduiding M of V. Dat is al langere tijd mogelijk via de rechter. Maar om die aanpassing door te voeren was tot dusver een verklaring van een deskundige (een therapeut of psychiater) nodig. Nu de rechtbank heeft geoordeeld dat Ramharak ook zonder zo'n verklaring de geslachtsaanduiding mag aanpassen, wordt dat voor anderen in de toekomst ook makkelijker.

"Je moest voorheen altijd naar een therapeut die genderdysforie kon vaststellen, en die kon aangeven dat je overtuiging blijvend was", legt Ramharak uit. Zo'n verklaring vindt die denigrerend: "Eigenlijk wordt daarmee gezegd dat jouw woord alleen niet genoeg is. Terwijl een psycholoog niet in mijn hoofd kan kijken, en ook alleen maar kan afgaan op wat ik vertel." Bezwaarlijk aan die gang van zaken vindt Ramharak de bijkomende kosten: een verklaring kost 250 euro.

Ook de wachttijden zijn voor veel mensen die liever een X in hun paspoort willen een probleem, vertelt Ramharak. Dat komt doordat de aanpassing geregeld moet worden via speciaal daartoe getrainde deskundigen, bijvoorbeeld die verbonden zijn aan transgenderteams van universitaire ziekenhuizen.

Ramharak veranderde eerder de V in het paspoort naar een M, maar die aanduiding voelde niet goed. Ramharak: "Ikzelf had dit keer weer zo'n verklaring kunnen krijgen, maar het ging me om het principe. Die X moet voor iedereen toegankelijk zijn." De 30-jarige uit Hilversum spande samen met Bureau Clara Wichmann en advocatenkantoor Van Doorne een zaak aan.

'Zou zonder rechter moeten kunnen'

Dat de deskundigenverklaring met dit vonnis komt te vervallen, betekent voor die erkenning. Maar Ramharak ziet qua wetgeving nog veel ruimte voor verbetering. Zo vindt die bijvoorbeeld dat aan het wijzigen van de geslachtsaanduiding helemaal geen rechter meer te pas zou moeten komen.

Ramharak: "Het zou mooi zijn als we uiteindelijk niet meer naar de rechter hoeven. Het is toch vreemd dat sommige mensen wel automatisch de goede papieren hebben, en een andere groep dit via de rechter moet eisen en daarvoor kosten moet maken?" Ramharak doelt daarmee op de advocaatkosten: wie een genderneutraal paspoort wil aanvragen, moet met een advocaat naar de rechtbank stappen.

Overigens heeft Ramharak vanwege een zwangerschap nog een procedure bij de rechter lopen. "Ik kom straks als moeder op het geboortecertificaat te staan. Ik voel me niet de moeder, ook niet de vader, maar de ouder." De ontwikkelingen rond de X als aanduiding in het paspoort, kunnen volgens Ramharak misschien een opstapje zijn naar de kwalificatie 'ouder' op zo'n certificaat.