Strijd om kieswetten VS verhardt: 'Laatste kans om democratie te redden'
In de Amerikaanse Senaat gaat morgen een verhit debat van start over de fundamenten van Amerika's democratie. Met de Republikeinen die overal in het land lokale kieswetten veranderen. En de Democraten die daarin een ondermijning van de democratie zien. Inzet van het debat is dan ook 'eerlijke verkiezingen', maar beide partijen lijken daar totaal iets anders mee te bedoelen.
De Democraten hebben twee nieuwe wetten voorgesteld, die gelijke toegang tot de stembus voor iedereen moeten garanderen. Maar ondanks hun meerderheden in het Congres, lijkt het ze niet te gaan lukken die wetten erdoor te krijgen. Twee senatoren uit het eigen kamp zijn wel voor de wetswijzigingen, maar blokkeren de manier waarop die moeten worden aangenomen.
En dus is president Biden sinds begin deze maand in de aanval. Hij zegt dat Amerika verwikkeld is in een "strijd om de ziel van de natie'" en dat de Republikeinen uit zijn op chaos. De Republikeinse leider in de Senaat, Mitch McConnell, noemt dat een tirade van een "roekeloze en opruiende" president.
Die felle woorden krijgen vandaag extra lading op Martin Luther King Day, een nationale feestdag in Amerika. Deel van Kings strijd in de jaren 50 en 60 ging over het gelijke recht van minderheden om deel te nemen aan het democratisch proces. Volgens veel zwarte Amerikanen wordt het promised land dat King zag nu opnieuw geblokkeerd door de Republikeinen.
Veranderingen in 19 staten
Want daarover gaan de Democratische zorgen. Sinds de presidentsverkiezingen van 2020 is het heersende verhaal in de Republikeinse partij dat bij die verkiezingen grootschalige fraude werd gepleegd. Die bewering is in tientallen rechtszaken weerlegd, ook hoge functionarissen uit de regering van Bidens voorganger Trump noemen het een leugen.
Toch heeft dit verhaal in 2021 op een groot aantal plekken in Amerika geleid tot actie. In negentien staten waar Republikeinen de meerderheid hebben in het staatsparlement is het gekomen tot wetswijzigingen, waarbij de regels voor verkiezingen zijn veranderd.
Zo worden het stemmen per post en de manieren waarop een kiezer zich mag identificeren ingeperkt. En wordt het aantal stembureaus teruggebracht. Maatregelen die tot resultaat hebben dat de opkomst lager zal zijn: het beruchte voter suppression. En dat raakt, zeggen de Democraten, vooral arme Amerikanen en minderheden zoals zwarten.
Ongeldig verklaren
Daarnaast verandert in een aantal staten de manier waarop de verkiezingsuitslag wordt bepaald. Zo kan in Arizona voortaan een meerderheid in het staatsparlement de uitslag ongeldig verklaren. In Georgia is een commissie daarvoor verantwoordelijk gemaakt, die wordt aangesteld door het parlement. In beide staatsparlementen hebben de Republikeinen de meerderheid. Zo komen partijbelangen tussen de kiezer en de verkiezingsuitslag in te staan, zeggen de Democraten.
Correspondent Marieke de Vries was afgelopen weekend in Georgia, de bakermat van de burgerrechtenbeweging in Amerika. Daar zijn deze dagen opnieuw actiebijeenkomsten voor toegang tot de stembus:
Democraten proberen nu al die veranderingen te stoppen met twee nieuwe kieswetten die de toegang tot de stembus op federaal niveau moeten verankeren. Zodat dus niet meer iedere staat op eigen houtje de regels van de verkiezingen mag bepalen. Dit soort fundamentele rechten weghalen bij staten ligt gevoelig in Amerika, de Republikeinen verzetten zich ertegen.
In de voorgestelde kieswetten willen de Democraten de onafhankelijkheid van kiescommissies beschermen, lokale regels die discriminatie in de hand werken verbieden en het herindelen van kiesdistricten tegengaan. Ook moeten kiezers in de toekomst automatisch geregistreerd zijn om te stemmen en kan overal 15 dagen lang gestemd worden.
De Republikeinen in het Huis en de Senaat zijn unaniem tegen. Zij zeggen dat ze veel te veel ruimte laten voor fraude en onregelmatigheden. Volgens de Republikeinen maken de Democraten zich in werkelijkheid helemaal geen zorgen over de veiligheid van de stembusgang, zolang ze maar een manier vinden om te winnen.
Nucleaire route
De Democraten hebben dus een meerderheid in het Congres en zouden de nieuwe wetten er dus gewoon door moeten krijgen. Maar ze lopen aan tegen een veelgebruikte truc in de Senaat, waarbij een wet niet kan worden aangenomen zolang één senator nog aan het woord is; de filibuster. Die senator is alleen te stoppen wanneer een wetsvoorstel 60 procent van de stemmen heeft.
Onder Democraten is nu de roep ontstaan om dan maar die filibuster af te schaffen. Een drastische stap die ook wel 'nucleaire route' wordt genoemd, omdat de filibuster wordt gezien als een traditie die de twee partijen dwingt tot compromissen sluiten. Toch sprak zelfs president Biden zich vorige week voor het eerst uit voor afschaffing, om de kieswetten erdoor te krijgen.
Zelfs dat mag niet baten: twee Democratische senatoren blijven tegen afschaffing van de filibuster en blokkeren daarmee de route naar de nieuwe kieswetten. Dit gevecht over de filibuster zal de komende dagen tot veel frustratie en woede leiden. Van Democraten die in hun ogen een laatste kans om de democratie te redden zien stranden op verzet uit eigen gelederen.