Eerste hobbels zijn genomen met NASA's peperdure ruimtetelescoop

• Ivo Landman

  redacteur Online

Het zijn zenuwslopende weken voor NASA. Onderweg naar een punt op 1,5 miljoen kilometer van de aarde wordt de 10 miljard dollar kostende James Webb-ruimtetelescoop stap voor stap uitgevouwen. Met het openklappen van het zonnescherm en een van de twee spiegels zitten de eerste risicovolle delen van de operatie erop.

Het was reden voor een klein feestje op de webstream van NASA gisteren, anderhalve week na de lancering op Eerste Kerstdag. "Het is ongelooflijk. We zijn nu ongeveer een miljoen kilometer van de aarde en we hebben zowaar een telescoop", zei projectmanager Bill Ochs vanuit NASA's Goddard Space Flight Center. In de 10 minuten daarvoor hadden de kijkers met ingehouden adem zitten wachten op de bevestiging dat de spiegel volledig was uitgeklapt.

Ochs liep een beetje op de feiten vooruit want de serie manoeuvres die nodig is om de ruimtetelescoop aan het werk te krijgen is nog niet voltooid. Vandaag wordt een radiator aan de achterkant van de telescoop uitgeklapt, die warmte van de instrumenten moet weggeleiden. De volgende stap is het uitvouwen van de grote honingraatvormige spiegel. Daarna gaat de aandacht naar het activeren van de wetenschappelijke instrumenten van de telescoop. Ook is er nog een koerscorrectie nodig om hem over ruim twee weken in zijn uiteindelijke baan te krijgen.

Astronoom Lucas Ellerbroek kijkt al jaren uit naar de nieuwe ruimtetelescoop. Hij is opgetogen over de - tot nu toe - succesvolle operatie. Hij was vooral benauwd over het zonnescherm dat de telescoop moet beschermen tegen de warmte van de zon.

Dat scherm is cruciaal, want een telescoop die naar zwakke warmtestraling ver weg in het heelal gaat kijken, moet zelf extreem koud zijn. Ellerbroek vergelijkt het met een tent, compleet met tentstokken, die precies goed moet uitklappen. "Er is heel veel tijd en geld in dat zonnescherm gestopt. Die technologie was nog nooit in de ruimte getest. Maar alles loopt op rolletjes en elke stap is een mijlpaal."

Collega Ignas Snellen (Universiteit Leiden), denkt dat het zwaarste deel nu achter de rug is. Hij was nog even nerveus over de secundaire spiegel. "Die moest met een soort hefboom worden uitgeklapt, een raar groot ding." Ook dat verliep probleemloos. De rest van de manoeuvres is relatief simpel, verwacht Snellen. "Maar het is wel ontzettend belangrijk dat het helemaal goed gaat."

Ook Ellerbroek waarschuwt dat de race nog niet helemaal is gelopen. De foutmarge is klein. "Het kan eigenlijk niet half goed gaan. We hebben straks de krachtigste, meest innovatieve ruimtetelescoop ooit, of we hebben het allerduurste stuk ruimtepuin."

Veteranen bij NASA herinneren zich nog de ellende begin jaren 90 met ruimtetelescoop Hubble. Door een verkeerd geslepen spiegel was de telescoop aanvankelijk bijziend.

Er was een ingewikkelde reparatie in de ruimte nodig:

De James Webb Space Telescope staat straks te ver om een reparatieteam langs te kunnen sturen. "Daarom is echt de tijd genomen om problemen te voorkomen", zegt Ellerbroek. "De lancering is meerdere keren uitgesteld, en dat heeft veel geld gekost. Uiteindelijk is NASA toch de organisatie die bij uitstek in staat is om dit te doen. Die stress van 'als het fout gaat, gaat het ook echt fout', daar zijn ze daar wel aan gewend."

Het gaat nog even duren voordat astronomen over de hele wereld opgelucht kunnen ademhalen, verwacht Ignas Snellen. Pas over enkele maanden wordt duidelijk of de telescoop inderdaad de beelden van het heelal kan maken waar ze op hopen. Daarvoor moet het apparaat eerst afkoelen, en dat duurt lang. "Daarna weten we het pas zeker. Ook bij de Hubble bleek pas dat er iets mis was toen de eerste foto's binnenkwamen."

ESA maakte eerder al een impressie van de reis: