Protesten en onrust in Kazachstan, enorm maar relatief onbekend land

• Miral de Bruijne

  redacteur Buitenland

Met grote demonstraties en onrust is Kazachstan in het nieuws. Het is een land waar je over het algemeen gezien weinig over hoort. De meeste mensen zullen het vooral kennen van de karikatuur Borat en de gelijknamige film uit 2006. Maar het land is natuurlijk veel meer dan dat.

Kazachstan, dat grotendeels in Azië ligt en voor een klein deel in Oost-Europa, staat qua oppervlakte in de top-10 grootste landen ter wereld. Er wonen zo'n 18 miljoen mensen. Dat is iets meer dan in Nederland, maar het land is wel 65 keer zo groot. Tussen 1936 en 1991 maakte Kazachstan deel uit van de Sovjet-Unie.

Vroeger waren de Kazachen een islamitisch nomadenvolk dat door Sovjet-leider Stalin werd gedwongen zich ergens te vestigen. Nu heeft het land een gemêleerde bevolking. Wel is nog altijd zo'n 70 procent van de Kazachse bevolking islamitisch.

Natuur en ruimtevaart

Kazachstan trekt wel toeristen, maar op dat gebied is het niet het populairste land in de regio, vertelt Wim van Ginkel, eigenaar van Dim-Sum reizen. Hij organiseert veel reizen naar Kazachstan en omringende landen. "Het is een enorm land, waardoor de afstanden voor toeristen vaak te groot zijn", zegt Van Ginkel.

De toeristen die er wel zijn, komen vooral voor de natuur. Die is eindeloos en veelzijdig, zegt Van Ginkel. "Van gebergtes tot woestijnen, het is er allemaal te zien." De meeste reizen gaan volgens Van Ginkel naar het gebied rond Almaty, de grote stad in het zuiden van het land.

Almaty is niet alleen onder toeristen, maar ook onder de inwoners van Kazachstan populair. Het was de hoofdstad van Kazachstan tot 1997. Toen ging die titel naar Nur-Sultan, volgens Van Ginkel een meer ambtelijke stad. "Ze zochten naar een hoofdstad in het midden van het land. Daar zit de regering en wonen de ambtenaren. Maar in het weekend zitten veel van hen thuis in bijvoorbeeld Almaty."

Een andere trekpleister is de ruimtevaart, waar het land in de tijd van de Sovjet-Unie al mee op de kaart werd gezet. De allereerste ruimtereiziger Joeri Gagarin vertrok bijna 61 jaar geleden vanuit Kazachstan. Zo won Rusland de ruimtewedloop van de Verenigde Staten. En nog altijd vinden in Kazachstan raketlanceringen plaats.

Politiek gezien werd het land decennia gedomineerd door Noersoeltan Nazarbajev. Gedurende dertig jaar won hij de presidentsverkiezingen, waarbij hij volgens de officiële uitslagen bijna alle stemmen kreeg. Buitenlandse waarnemers noemden de verkiezingen steevast ondemocratisch. In 2019 trad Nazarbajev af.

"Hij droeg de macht over aan een loyale opvolger, Tokajev", zegt Bob Deen, Centraal-Aziëdeskundige van het Clingendael Instituut. "Nazarbajev gaf zo zijn formele positie als president op, maar bleef achter de schermen nog aan de touwtjes trekken." Tokajev kwam door verkiezingen aan de macht, maar ook bij die verkiezingen zetten waarnemers vraagtekens.

Deen beschrijft Kazachstan nog altijd als een autoritaire staat. "Er is een regime aan de macht waar weinig ruimte is voor alternatieve meningen", legt hij uit. Toen Tokajev de macht kreeg, liet hij zijn volk weten dat hij het beleid van zijn voorganger zou voortzetten. Maar de inwoners waren niet blij met hoe hun land de afgelopen jaren werd geregeerd. "Er is bijvoorbeeld veel kritiek op hoe Nazarbajev en zijn kring de grote olie-inkomsten verdeelden."

President Tokajev riep gisteren nog op niet de straat op te gaan. Op deze beelden is te zien dat daar ook in andere delen van het land niet naar is geluisterd:

Onder Nazarbajev werden demonstraties veelal vroegtijdig in de kiem gesmoord. "Sinds Tokajev aan de macht is, worden de protesten steeds groter", zegt Deen. "Tokajev heeft moeite om de situatie in de hand te houden." Gisteren ontsloeg Tokajev dan ook zijn regering. Maar hoe het verder met het land moet, dat is ook gissen voor de Centraal-Aziëdeskundige. "Voor nu roepen de mensen alleen nog dat ze van de president af willen, maar er is geen alternatief figuur om het over te nemen."

Qua buitenlands beleid balanceert het land altijd tussen China, Rusland en het Westen, zegt Deen. Hij wijst er wel op dat het als oud-Sovjetland de ogen voornamelijk op Rusland richt. Dat land heeft een drievoudige relatie met Kazachstan: economisch, politiek en militair.

Vanuit het Kremlin wordt nu gezegd dat de protesten een interne Kazachse kwestie zijn. En dat het Westen zich er niet mee moet bemoeien. Vooralsnog lijkt dat laatste het geval te zijn.